Anh và EU muốn làm hòa, nhưng vẫn còn nhiều vướng mắc

Sau nhiều năm căng thẳng vì Brexit, Vương quốc Anh và Liên minh châu Âu đang nỗ lực cải thiện quan hệ trong bối cảnh thế giới ngày càng bất ổn. Trước áp lực gia tăng từ các cường quốc như Mỹ dưới thời Donald Trump, Nga của Vladimir Putin và Trung Quốc dưới quyền Tập Cận Bình, cả Anh và EU đều nhận ra rằng họ cần liên kết chặt chẽ hơn — đặc biệt trong lĩnh vực quốc phòng và an ninh. Tuy nhiên, dù các nhà lãnh đạo hai bên đang nói về một “cuộc tái khởi động” quan hệ, thực tế vẫn còn nhiều vết rạn khó lành sau cuộc chia tay đầy cay đắng.

Quan hệ giữa đôi bên đang đi theo chiều hướng tích cực hơn, nhưng vẫn bị giới hạn bởi những “lằn ranh đỏ” chính trị: Anh không muốn quay lại thị trường chung, không chấp nhận tự do đi lại và cũng không gia nhập lại liên minh thuế quan. Trong khi đó, các nhà hoạch định chính sách EU vẫn chưa quên “chủ nghĩa vụ lợi” của Anh thời hậu Brexit và đang tìm cách giành lợi thế trong các cuộc đàm phán mới, đặc biệt liên quan đến quốc phòng và tiếp cận thị trường. Dù vậy, trước áp lực từ các mối đe dọa bên ngoài, cả hai bên đều có động lực để từng bước hàn gắn và hợp tác thực chất hơn.

Trên thực tế, nền kinh tế Anh đã bị suy yếu sau Brexit bởi sụt giảm đầu tư và năng suất, khiến Bloomberg Economics dự báo quy mô kinh tế nước này sẽ nhỏ hơn khoảng 3% vào năm 2030 so với kịch bản không rời EU. Điều đó tạo ra áp lực ngày càng lớn để London cải thiện quan hệ thương mại với châu Âu. Ở chiều ngược lại, tăng trưởng yếu tại Pháp và Đức cũng khiến hai quốc gia này muốn xem Anh là đối tác thay vì đối thủ. Tuy vậy, sự cạnh tranh vẫn hiện hữu ở những lĩnh vực nhạy cảm như công nghệ và việc làm trong ngành tài chính, cho thấy “cuộc tái hợp” này dù đầy triển vọng nhưng không hề đơn giản.

Vương quốc Anh đã vạch ra những lằn ranh đỏ trong hội nghị thượng đỉnh này nhằm tránh mở lại cuộc tranh luận Brexit gây chia rẽ, ngay cả khi cán cân dư luận đã thay đổi: Không quay lại liên minh thuế quan, không gia nhập lại thị trường chung và không di chuyển tự do của người dân. Điều đó có thể tránh được những tiếng phản đối về mặt chính trị nhưng cũng sẽ giữ cho lợi ích kinh tế ở mức tối thiểu. Khả năng thiết lập tông giọng trong nước của Starmer cũng đang bị thử thách với những yêu cầu vào phút cuối về khả năng di chuyển của thanh niên: Nigel Farage, một trong số ít gương mặt của cuộc trưng cầu dân ý năm 2016 vẫn còn là một lực lượng mạnh mẽ, đang dẫn đầu cuộc thăm dò ở Vương quốc Anh với trọng tâm là nhập cư và nói về hiệp định thương mại hạn chế gần đây của Vương quốc Anh với Mỹ.

Trong khi đó, EU vẫn chưa quên “chủ nghĩa ăn cả bánh lẫn giữ bánh” của Anh thời Brexit, khi London muốn rời khối nhưng vẫn giữ các đặc quyền kinh tế. Các nhà ngoại giao châu Âu nay nhân cơ hội tái đàm phán để yêu cầu nhượng bộ từ Anh, đặc biệt trong các lĩnh vực nhạy cảm như quyền tiếp cận vùng biển đánh cá và năng lượng – những điều khoản vốn sẽ hết hiệu lực vào năm tới. Đổi lại, EU để ngỏ khả năng cho Anh tiếp cận quỹ quốc phòng trị giá 150 tỷ euro, một lá bài mặc cả không nhỏ.

Đây không chỉ là vấn đề lợi ích, mà còn là hệ quả của sự thay đổi trong chính nội bộ EU, khi khối này ngày càng thiên về chủ nghĩa trọng thương và ưu tiên củng cố nền công nghiệp nội địa hơn là mở rộng thương mại. Trong khi đó, Pháp và Đức – hai đầu tàu của EU – lại đang dồn sức cho một cuộc “tái thiết” liên minh song phương, khiến mối quan hệ với Anh đứng trước nhiều thách thức ngầm dù bề ngoài mang sắc thái hợp tác.

Dù Brexit để lại nhiều dấu ấn khó phai, hai bên vẫn có thể tìm được lối thoát trong các “lằn ranh đỏ” nếu có đủ quyết tâm chính trị và áp lực từ nhu cầu tăng chi tiêu quốc phòng. Các nhà lãnh đạo EU lo ngại một thỏa thuận quá mềm có thể làm suy yếu khối, nhưng thực tế Brexit đã không gây ra biến động nghiêm trọng, thậm chí còn thúc đẩy sự đoàn kết nội khối trong đại dịch và làm giảm ý định ly khai của các đảng dân túy khác. Một điểm tích cực nữa là Anh đã bớt đổ lỗi cho châu Âu về các vấn đề nội bộ, giúp họ dễ chấp nhận điều chỉnh quy định và khiến EU cũng sẵn lòng giảm bớt thủ tục hành chính rườm rà. Ngoài ra, các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo và biến đổi khí hậu được kỳ vọng sẽ mở ra những cơ hội hợp tác mới sau hội nghị thượng đỉnh. Như lời Jamie Dimon, Chủ tịch JPMorgan Chase, cảnh báo, đừng để đến lúc phải hối tiếc vì đã bỏ lỡ cơ hội hợp tác quan trọng này.