Cuộc chiến Israel–Iran có thể leo thang đến mức nào?

Một số nhà phê bình, đặc biệt ở Mỹ, lo ngại rằng những gì đang diễn ra giống như giai đoạn đầu của cuộc chiến Iraq năm 2003 — cũng được tiến hành dưới danh nghĩa ngăn chặn phổ biến vũ khí hạt nhân, kèm theo tham vọng thay đổi chế độ. Sau những thắng lợi ban đầu của liên minh do Mỹ dẫn đầu, cuộc chiến đó đã nhanh chóng sa lầy trong bạo lực.

Tuy nhiên, nhiều khả năng cuộc chiến Israel–Iran sẽ theo một kịch bản khác. Giới chức an ninh phương Tây lo ngại chế độ Iran, trong cơn tuyệt vọng, quyết định trả đũa bằng những phương thức phi truyền thống.

Một nhà hoạch định chính sách cấp cao nhận định: “Lý do cuộc chiến này chưa trở thành Thế chiến III là vì Iran dường như có rất ít khả năng đáp trả bằng cách thông thường.” Một quan chức khác nói thêm rằng kho dự trữ vũ khi của Israel cũng có hạn.

Nếu chế độ Iran tin rằng họ đang trên đà thất bại nặng nề trong một cuộc xung đột thông thường, họ sẽ phải đối mặt với lựa chọn khó khăn: hoặc chấp nhận thực tế và tìm cách đàm phán để thoát hiểm, hoặc leo thang bằng những cách thức phi truyền thống. Ngưỡng chịu đựng này càng dễ bị vượt qua nếu chính quyền Iran cảm thấy mình đang chiến đấu để sinh tồn và cần thể hiện sức mạnh với người dân trong nước cũng như với thế giới. Cơn giận dữ và khát khao trả thù cũng là những yếu tố không thể xem nhẹ.

Tại Washington và Brussels, có nhiều lo ngại rằng nếu bị dồn vào chân tường, Iran có thể hành động một cách liều lĩnh trong tuyệt vọng.

Trong quá khứ, Mỹ từng cáo buộc Iran đang bí mật phát triển các chương trình vũ khí sinh học và hóa học. Nếu điều này đúng, Tehran có thể sở hữu phương tiện để tấn công các mục tiêu của Israel hoặc Mỹ theo cách chết người nhưng khó truy vết.

Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cũng từng xác nhận rằng Iran đang nắm giữ một lượng lớn uranium được làm giàu đến 60%. Người ta tin rằng Tehran cần đạt mức làm giàu 90% để có thể chế tạo vũ khí hạt nhân, điều mà họ có thể hoàn tất chỉ trong vài ngày, tuy nhiên quá trình biến nó thành vũ khí hoàn chỉnh sẽ mất nhiều thời gian hơn.

Các chuyên gia vũ khí chỉ ra rằng, trên thực tế, có thể chế tạo một vũ khí hạt nhân thô sơ bằng uranium được làm giàu đến 60%. David Albright và Sarah Burkhard từ Viện Khoa học và An ninh Quốc tế viết rằng: “Mức làm giàu 60% là đủ để tạo ra một thiết bị nổ hạt nhân tương đối nhỏ gọn; việc làm giàu thêm đến 80% hoặc 90% là không cần thiết.” Loại vũ khí này có thể được đưa đến mục tiêu bằng một phương tiện đơn sơ như máy bay, container hàng hải hoặc xe tải — đủ để Iran được xem như một cường quốc hạt nhân.

Iran có thể chọn cách cho nổ một vũ khí hạt nhân thô sơ nhằm gây sốc, buộc Israel phải ngừng chiến tranh. Một khả năng khác là Iran có thể sử dụng “bom bẩn” — tức thiết bị sử dụng thuốc nổ thông thường để phát tán vật liệu phóng xạ. Kịch bản khiến các chuyên gia lo lắng là việc Iran dùng một con tàu để kích nổ thiết bị như vậy gần cảng Haifa của Israel.

Đây là những tính toán mà không chỉ Israel, mà cả Mỹ, đang cân nhắc. Người ta tin rằng chỉ có Mỹ mới sở hữu loại bom đủ sức công phá cơ sở hạt nhân ngầm tại Fordow của Iran.

Tại Washington, nhiều người lo sợ rằng Mỹ sẽ tham gia vào giai đoạn hai của chiến dịch ném bom, nhằm phá hủy Fordow và triệt tiêu chương trình hạt nhân của Iran. Nhưng không ai dám chắc rằng ngay cả một cuộc tấn công do Mỹ dẫn đầu vào Fordow cũng có thể đạt được mục tiêu đó. Cựu Thủ tướng Israel Ehud Barak viết: “Sự thật là, ngay cả người Mỹ cũng không thể trì hoãn việc Iran sở hữu vũ khí hạt nhân quá vài tháng.”

Barak cho rằng cách duy nhất để đảm bảo Iran không bao giờ có được vũ khí hạt nhân là để Mỹ và Israel “tuyên chiến với chế độ này cho đến khi nó bị lật đổ.”

Nhưng Donald Trump nhiều lần cam kết rằng ông là người kiến tạo hòa bình, và đã kêu gọi Iran và Israel đạt được một thỏa thuận. Chỉ mới tháng trước, ông đã có một bài phát biểu quan trọng ở Riyadh, trong đó ông chỉ trích quan điểm cho rằng có thể đem lại thay đổi tích cực ở Trung Đông bằng vũ lực từ bên ngoài.

Sẽ là một thất bại lớn nếu Trump cuối cùng lại bị kéo vào một cuộc chiến nữa nhằm thay đổi chế độ ở Trung Đông.