Elon Musk và bài học từ Jack Ma: Tiền nhiều để làm gì nếu vẫn bị chính quyền trừng phạt?

Tom Wolfe từng gọi giới tài chính Phố Wall là “những chủ nhân của vũ trụ” – một cách mỉa mai sự ngạo mạn của những kẻ tin rằng tiền có thể mua được mọi thứ. Nhưng Elon Musk dường như lại tin điều đó một cách nghiêm túc. Với tham vọng thuộc địa hóa sao Hỏa, ông không chỉ muốn chinh phục công nghệ mà còn cả không gian.

Tuy nhiên, sau khi rơi vào thế đối đầu với Donald Trump, Musk nhanh chóng nhận ra một thực tế lạnh lùng: ngay cả ở Washington, ông cũng không phải người quyết định. Sự sa sút này không phải cá biệt.

Từ Nga đến Trung Quốc, từ Saudi Arabia đến Mỹ, các tỷ phú từng nghĩ rằng sự giàu có mang lại quyền lực chính trị – nhưng khi đụng độ với nhà nước, họ thường không có kết cục tốt đẹp. Trong cuộc đấu giữa tiền bạc và chính trị, người nắm quyền lực nhà nước luôn là kẻ chiến thắng.

Hàng thập kỷ toàn cầu hóa đã tạo ra những nhà tài phiệt cực kỳ giàu có trên khắp thế giới. Nhưng khi quyền lực tiền bạc và quyền lực chính trị đối đầu, chỉ có một cách để đặt cược. Chính trị luôn chiếm ưu thế.

Ở các quốc gia khác nhau như Nga, Trung Quốc, Ả Rập Xê Út — và giờ là Hoa Kỳ — những nhà tài phiệt phát triển tham vọng chính trị độc lập đã bị buộc phải nhắc nhở về nơi quyền lực thực sự nằm ở đâu.

Tất nhiên, các chính trị gia cần tiền, đặc biệt là trong giai đoạn đi lên. Bầu cử tốn kém và chính sách thân hữu của một nhà nước độc tài cũng vậy. Sự hỗ trợ tài chính của Musk đã giúp Trump thắng cử tổng thống năm 2024.

Sự vươn lên đỉnh cao quyền lực của Vladimir Putin ở Nga được tạo điều kiện bởi một số người giàu nhất nước — họ hy vọng rằng ông sẽ là người bảo vệ khối tài sản khổng lồ mà họ đã tạo ra vào những năm 1990. Nhưng, một khi đã vững vàng ở Kremlin, Putin đã cho các nhà tài phiệt thấy "lễ độ". Khi Mikhail Khodorkovsky, khi đó là người giàu nhất Nga, bắt đầu trở thành một lực lượng chính trị độc lập, Putin đã bắt giữ ông ta. Khodorkovsky đã phải ngồi tù 10 năm. Boris Berezovsky, người cũng đã tạo ra một khối tài sản khổng lồ trong những năm Yeltsin làm Tổng thống, đã bị buộc phải sống lưu vong.

Tại Trung Quốc, Jack Ma – biểu tượng của giới công nghệ và là người giàu nhất nước này một thời – đã trở thành minh chứng rõ ràng cho ranh giới mong manh giữa tiền bạc và quyền lực. Khi Ma công khai chỉ trích hệ thống tài chính do nhà nước kiểm soát vào năm 2020, ông nhanh chóng bị "tuýt còi": đợt IPO lịch sử của Ant Group bị hủy bỏ, còn bản thân ông thì gần như biến mất khỏi công chúng trong nhiều tháng. Dù không bị bắt giữ, Jack Ma đã bị đặt trở lại “đúng vị trí” mà giới cầm quyền mong muốn – xa khỏi trung tâm chính trị và truyền thông. So với Jimmy Lai, ông trùm truyền thông ủng hộ phong trào "dân chủ" ở Hồng Kông và hiện đang chịu án tù dài hạn, Jack Ma vẫn còn may mắn. Nhưng cả hai đều phản ánh một điều rõ ràng: ở những nơi mà nhà nước nắm trọn quyền lực, những tỷ phú nào vượt ranh giới sẽ phải trả giá – dù bằng sự im lặng hay bằng tự do của chính mình.

Tại Ả Rập Xê Út, Thái tử Mohammed bin Salman, một người được Trump rất ngưỡng mộ, cũng đã chứng tỏ rằng ông có thể khiến những người giàu nhất vương quốc phải khuất phục. Ông đã giam giữ hàng chục doanh nhân giàu có tại Ritz-Carlton ở Riyadh vào năm 2017 — bề ngoài là trong một cuộc thanh trừng chống tham nhũng. Trong số đó có Hoàng tử Waleed bin Talal, nhà đầu tư nổi tiếng nhất vương quốc. Sự việc này đã gửi đi một thông điệp về quyền lực.

Cách tốt nhất để một tỷ phú tự bảo vệ mình khỏi những ý muốn bất chợt của nhà lãnh đạo một quốc gia là trở thành nhà lãnh đạo. Bản thân Trump đã sử dụng tài sản của mình để tài trợ cho việc tham gia chính trường.

Nhưng ít nhà tài phiệt thực hiện được sự chuyển đổi này. Và những người hoạt động bên lề cần phải thận trọng. Để giữ được tài sản và tự do của mình, họ phải hiểu rõ giới hạn. Ở Ấn Độ, gia đình Ambani cực kỳ giàu có vẫn giữ mối quan hệ chặt chẽ với Narendra Modi, thủ tướng nước này. Nhưng họ chưa bao giờ tìm cách thách thức sự lãnh đạo của ông.