Hàng giá rẻ từ Trung Quốc tràn sang châu Á: Nguy cơ cho các nhà sản xuất trong khu vực

Dù hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc đang tạo áp lực lên nhiều ngành công nghiệp trong khu vực, các nước châu Á hầu như không muốn công khai chỉ trích Bắc Kinh. Về mặt ngoại giao, việc phàn nàn Washington dễ dàng hơn nhiều so với việc đối đầu với một cường quốc láng giềng, vốn vừa là đối tác thương mại khổng lồ vừa ngày càng mở rộng vai trò nhà đầu tư. Nhiều lãnh đạo khu vực thường nhấn mạnh rằng họ không muốn phải chọn phe giữa Mỹ và Trung Quốc, song thực tế lại tránh nhắc đến Chủ tịch Tập Cận Bình theo hướng tiêu cực. Cựu Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohamad từng nói thẳng: dù thích hay không, Trung Quốc vẫn sẽ hiện diện và ngày càng đóng vai trò lớn hơn trong các vấn đề toàn cầu, còn các quốc gia nhỏ yếu buộc phải học cách sống chung với sức mạnh đó.

Thuế quan của Mỹ hầu như bị lên án rộng rãi. Đó là điều dễ hiểu: Đông Nam Á tăng trưởng nhanh khi các rào cản thương mại được dỡ bỏ trong những năm 1980 và 1990. Có lúc, ngay cả xu hướng bảo hộ xuất hiện trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Donald Trump cũng dường như có thể chuyển thành ít nhất một chiến thắng tương đối. Đối với các tập đoàn lớn muốn phòng ngừa rủi ro, chuyển dây chuyền lắp ráp dự kiến sang Việt Nam hoặc Thái Lan là điều hợp lý. Chi phí khá thấp và vị trí không quá xa các cơ sở khác ở Trung Quốc.

Mỹ ngày càng siết chặt việc “chuyển tải” hàng hóa từ Trung Quốc qua các nước thứ ba như Việt Nam, khi nhiều sản phẩm chỉ được lắp ráp tối thiểu trước khi xuất sang Mỹ đã bị áp thuế cao hơn. Trong bối cảnh thuế quan nặng nề chặn đứng dòng xuất khẩu vào thị trường Mỹ, lượng hàng khổng lồ của Trung Quốc buộc phải tìm đầu ra mới. Thặng dư thương mại của nước này dự kiến vượt 1.2 nghìn tỷ USD trong năm nay, riêng tám tháng đầu đã đạt 785 tỷ USD, cho thấy quy mô sản xuất vẫn duy trì ở mức khổng lồ. Hệ quả là hàng hóa giá rẻ đang tràn sang các thị trường khác: xuất khẩu sang ASEAN đã vượt đỉnh sau đại dịch, sang Liên minh châu Âu tiếp tục tăng, và sang châu Phi ghi nhận mức tăng vọt. Nếu xu hướng này kéo dài, làn sóng cạnh tranh sẽ gây sức ép lớn lên các nhà sản xuất bản địa ở nhiều khu vực.

Nếu xu hướng này tiếp tục, hậu quả có thể rất sâu rộng. Ngay cả trước khi Trump tăng mạnh thuế vào đầu tháng 4, các nhà sản xuất trong khu vực đã cảm thấy bị siết chặt. Ngành dệt may ở Indonesia đặc biệt chịu áp lực, với việc mất việc làm và phá sản doanh nghiệp trở nên phổ biến, và người lao động đổ lỗi cho sự cạnh tranh từ Trung Quốc. Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto, người tự mô tả là dân túy, đã cố gắng cứu ít nhất một nhà tuyển dụng lớn. Vấn đề rõ ràng đã nằm trong tầm nhìn của ông.

Ngành công nghiệp Trung Quốc đang chịu áp lực lớn khi dư thừa công suất, cạnh tranh khốc liệt trong nước khiến lợi nhuận suy giảm, trong khi nền kinh tế đối mặt với nguy cơ giảm phát. Chính quyền Bắc Kinh phải dồn nhiều nỗ lực chính sách để ứng phó với hệ quả từ thuế quan và sự mất cân bằng này. Một giải pháp thường được nhắc đến là thúc đẩy hội nhập kinh tế trong khu vực, lấy Liên minh châu Âu làm hình mẫu. Tuy nhiên, thành công của EU đến từ việc các quốc gia sẵn sàng chia sẻ chủ quyền ở những lĩnh vực nhạy cảm như tỷ giá, chính sách tiền tệ hay chống độc quyền — điều gần như khó xảy ra ở Đông Nam Á, nơi nguyên tắc “không can thiệp công việc nội bộ” vẫn được coi là bất thành văn. Vì thế, những chỉ trích nhắm vào Trung Quốc tại khu vực này thường rất kín đáo, thậm chí khó nhận thấy.