Iran thất thế, nhưng chiến thắng liệu có gọi tên Israel và Mỹ?

Quyết định tham chiến của Donald Trump một phần là phản ứng trước những thành công ban đầu của Israel. Tổng thống Mỹ luôn muốn thể hiện hình ảnh một người chiến thắng và, sau các cuộc không kích của Mỹ vào Iran, ông đã tuyên bố đây là một “thành công quân sự ngoạn mục”.

Ngược lại, canh bạc của chính phủ Iran — rằng họ có thể dẫn dắt một “trục kháng chiến” chống lại Israel mà vẫn tránh được đối đầu công khai — đã thất bại thảm hại. Trong nhiều thập kỷ, Iran đã khéo léo thúc đẩy lợi ích của mình khắp khu vực, bằng cách tài trợ cho các lực lượng ủy nhiệm như Hezbollah, Hamas và Houthi, đồng thời phát triển chương trình hạt nhân của riêng mình.

Suốt nhiều năm, chiến lược dài hơi của Iran tưởng như vừa tinh vi vừa hiệu quả. Tại các quốc gia vùng Vịnh, người ta thường than phiền rằng bốn thủ đô Ả Rập — Beirut, Baghdad, Damascus và Sana’a (ở Yemen) — đều bị các lực lượng thân Iran kiểm soát. Iran cũng đã tiến rất gần đến khả năng phát triển vũ khí hạt nhân.

Nhưng chiến lược dài hạn này giờ đã tan tành. Chế độ Assad đã sụp đổ ở Syria, còn Hezbollah và Hamas thì bị Israel đánh thiệt hại nặng nề. Giờ đây, chính chế độ Iran đang bị tấn công trực diện.

Tuy nhiên, hệ quả trung và dài hạn của cuộc chiến này lại kém rõ ràng hơn. Israel sẽ gặp khó khăn trong việc chuyển hóa các chiến thắng chiến thuật ngắn hạn thành an ninh lâu dài. Mỹ thì có nhiều kinh nghiệm cay đắng về việc các chiến thắng quân sự ban đầu biến thành những cuộc chiến kéo dài và dai dẳng. Chế độ thần quyền của Iran đang hứng chịu cuộc tấn công chưa từng có. Nhưng các chiến dịch không kích hiếm khi dẫn đến thay đổi chế độ. Do đó, chính quyền hiện tại có thể vẫn cầm cự và quay lại chiến đấu vào một thời điểm khác.

Lãnh tụ tối cao Iran, Ayatollah Ali Khamenei, và những gì còn lại của bộ máy quân sự nước này, giờ phải đối mặt với một loạt lựa chọn chẳng mấy dễ chịu. Về mặt cảm xúc, họ sẽ muốn đáp trả. Nhưng Trump đã tuyên bố rằng bất kỳ hành động trả đũa nào của Iran cũng sẽ dẫn đến các cuộc tấn công dữ dội hơn từ phía Mỹ.

Vì sự sống còn của chính mình, giới lãnh đạo ở Tehran có thể sẽ chọn cách trả đũa ở mức tối thiểu rồi chuyển sang giải pháp ngoại giao. Nhưng họ cũng lo sợ rằng, như các nhà tân bảo thủ Mỹ thường nói, “sự yếu đuối sẽ khiêu khích kẻ thù”. Việc không đáp trả có thể dẫn đến những đợt tấn công tiếp theo từ Israel, cũng như khiến các kẻ thù trong nước của Iran mạnh dạn hơn.

Tehran cũng hiểu rằng Trump đã quyết định tấn công dù trong nội bộ có nhiều ý kiến phản đối, thì sự chia rẽ và bất mãn trong nội bộ nước Mỹ sẽ càng gia tăng. Phản ứng đầu tiên của Trump có thể là trả đũa. Nhưng ông là người thất thường và có thể thay đổi quan điểm trong chớp mắt, nhất là khi gặp áp lực chính trị trong nước.

Mỹ cũng từng rút khỏi các ràng buộc ở Trung Đông khi phải chịu tổn thất nặng nề. Vụ đánh bom doanh trại lính thủy đánh bộ Mỹ ở Beirut năm 1983 đã khiến 241 người Mỹ thiệt mạng và dẫn đến quyết định rút quân khỏi Lebanon, thay vì leo thang chiến sự.

Những ký ức như vậy càng cho thấy rủi ro mà Trump đang chấp nhận. Kết quả duy nhất có thể cho phép Mỹ tuyên bố một cách đáng tin rằng đã “hoàn thành sứ mệnh” sẽ là khi Iran hoàn toàn và có thể kiểm chứng được việc tháo dỡ chương trình hạt nhân, và khi chính quyền hiện tại bị thay thế bằng một chính phủ ổn định, thân phương Tây và không có ý định gây chiến thêm với Mỹ hay Israel.

Những kết cục như vậy có vẻ rất khó xảy ra. Kịch bản khả dĩ hơn là một Iran bị tổn thương nặng nhưng vẫn có thể phản công một cách khó lường. Khả năng thứ hai là sự sụp đổ của chính quyền hiện tại, kéo theo nội chiến — điều này có thể khiến các thế lực bên ngoài can thiệp hoặc mở đường cho các tổ chức khủng bố thiết lập căn cứ an toàn. Cả hai kịch bản đều có nguy cơ kéo Mỹ vào một cuộc chiến Trung Đông khác, bao gồm cả việc đưa quân bộ binh đến.

Dù Israel hiện tại giành được một loạt thắng lợi quân sự ngoạn mục trước Iran – từ việc triệt hạ lãnh đạo quân sự đến phá hủy cơ sở hạ tầng hạt nhân – nhưng những thành công này đang đứng trước ba nguy cơ lớn. Thứ nhất, phản ứng của Iran vẫn là ẩn số: một cuộc trả đũa mạnh mẽ có thể kéo Mỹ và Israel vào vòng xoáy xung đột, trong khi Mỹ – vốn đã mệt mỏi với những “cuộc chiến không hồi kết” – có thể giảm cam kết nếu đối mặt với tổn thất hoặc chia rẽ nội bộ.

Thứ hai, Israel đang chiến đấu cùng lúc trên nhiều mặt trận – từ Gaza, Iran đến Syria, Lebanon và Bờ Tây – mà không có chiến lược rõ ràng để kết thúc xung đột, khiến các thắng lợi ngắn hạn dễ dàng bị bào mòn theo thời gian.

Thứ ba, cuộc chiến tàn khốc ở Gaza đang khiến Israel đánh mất sự ủng hộ truyền thống từ đảng Dân chủ Mỹ, và nếu bị coi là nguyên nhân kéo Mỹ vào một cuộc chiến mới ở Trung Đông, làn sóng chỉ trích có thể trở nên lưỡng đảng và kéo dài. Những rủi ro chồng chất đó khiến chiến thắng hiện tại của Israel trở nên mong manh, thậm chí có thể trở thành tiền đề cho một thất bại chiến lược dài hạn.

Theo những cách khác nhau, Iran, Israel và Mỹ đều đã đánh cược bằng chiến tranh. Rủi ro là cả ba bên sẽ trở thành những kẻ thua cuộc.