Liệu căng thẳng Ấn Độ - Pakistan có thể hạ nhiệt?

Các cuộc tấn công của Ấn Độ vào Pakistan và khu vực Kashmir do Pakistan kiểm soát vào thứ Tư rõ ràng đã được báo trước. Ấn Độ cho rằng đây là cuộc tấn công nhắm vào khủng bố tháng trước ở Kashmir. Đáp lại, Islamabad tuyên bố đã bắn hạ năm máy bay của New Delhi. Hiện tại, thường dân ở cả hai bên đã thiệt mạng.

Việc tránh mọi sự leo thang hơn nữa là rất quan trọng đối với các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân này. Duy trì các kênh ngoại giao mở cũng rất quan trọng. Nếu không, sẽ là một vòng xoáy trả đũa đầy rủi ro dẫn đến những bước đi sai lầm nguy hiểm.

Đối với New Delhi, hành động quân sự có tính toán này là một màn phô trương sức mạnh – một đòn giáng mạnh vào cái mà nước này gọi là “cơ sở hạ tầng khủng bố” bên trong Pakistan. Trong một tuyên bố vào thứ Tư, Bộ Quốc phòng Ấn độ đã mô tả một “phản ứng chính xác và kiềm chế” nhằm tránh leo thang. Các quan chức cho biết, các cuộc không kích đã tấn công 9 địa điểm và đánh dấu sự xâm phạm sâu nhất vào lãnh thổ Pakistan kể từ cuộc chiến năm 1971.

Thủ tướng Narendra Modi đã liên tục nói rằng những kẻ gây ra vụ tấn công giết chết 26 người – chủ yếu là khách du lịch – ở Pahalgam sẽ bị đưa ra công lý. Các cuộc tấn công được gọi là “Chiến dịch Sindoor,” ám chỉ loại bột màu đỏ được sử dụng trong các nghi lễ Hindu, và đôi khi được phụ nữ đeo như một dấu hiệu của tình trạng hôn nhân. Các quan chức cho biết đây cũng là cách để tôn vinh những phụ nữ đã mất chồng trong vụ tấn công.

Trong các hoạt động quân sự, thông điệp là tất cả. Trước cuộc họp báo của Thứ trưởng Ngoại giao Vikram Misri, các quan chức đã phát sóng một video liệt kê các cuộc tấn công mà New Delhi cho là do các nhóm khủng bố do Pakistan hậu thuẫn gây ra – những cáo buộc mà Islamabad phủ nhận. Misri cho biết các nguồn tin tình báo cho thấy có bằng chứng cho thấy vụ tấn công ở Kashmir đã được lên kế hoạch từ Pakistan, và quân đội Ấn Độ đã nhắm mục tiêu vào “các trại khủng bố đã biết” và tránh các mục tiêu dân sự, kinh tế hoặc quân sự. Islamabad nói rằng điều đó không đúng.

Những lời khẳng định và phủ nhận này là một phần của mối oán hận kéo dài hàng thập kỷ đã được hồi sinh. Hai quốc gia đã bị cuốn vào một cuộc cạnh tranh gay gắt và thường xuyên bất ổn, gần như luôn âm ỉ. Họ đã giao chiến nhiều cuộc chiến tranh kể từ cuộc phân chia đầy bạo lực sau khi giành độc lập khỏi Anh vào năm 1947. Kashmir luôn là tâm điểm của những thù địch này.

Trong nhiều dịp, họ đã đứng trên bờ vực của một cuộc xung đột lớn, nhưng vẫn lùi bước thành công. Họ nên khôn ngoan đi theo một con đường hành động tương tự lần này.

Lần cận kề nhất là vào năm 2019, sau khi một kẻ đánh bom liều chết giết chết 40 thành viên lực lượng an ninh Ấn Độ. New Delhi đã trả đũa bằng cuộc không kích đầu tiên trên đất Pakistan kể từ năm 1971. Đáp lại, Islamabad đã bắn hạ một máy bay chiến đấu và bắt giữ một phi công, người sau đó đã được thả. Căng thẳng giảm bớt và vào năm 2021, hai bên đã ký một thỏa thuận ngừng bắn tại biên giới tranh chấp ở Kashmir, được gọi là Đường Kiểm soát (Line of Control).

Lần này, các sự kiện có thể không theo kịch bản quen thuộc như vậy. Khả năng sẽ có áp lực trong nước và từ các định chế tại Pakistan để leo thang, Harsh Pant, phó chủ tịch phụ trách nghiên cứu và chính sách đối ngoại tại Observer Research Foundation có trụ sở tại New Delhi, lưu ý. “Ấn Độ đã tạo cho Pakistan một khoảng trống để hành động bằng cách nói rằng những cuộc tấn công này có tính chất không leo thang, nhưng liệu Islamabad có sử dụng khoảng trống đó hay không là tùy thuộc vào họ."

Tại Ấn Độ, một cơn cuồng loạn dân tộc chủ nghĩa đã bị truyền thông trung thành với Đảng Bharatiya Janata của Modi thổi bùng lên, phục vụ một công chúng khao khát công lý. Hình ảnh các góa phụ đã được chiếu liên tục trên các màn hình truyền hình, trong khi rất ít sự chú ý được dành cho sự bất đồng chính kiến trong Kashmir. Chính phủ nhấn mạnh rằng các chiến binh nhằm phá vỡ sự trở lại “bình thường” trong khu vực, bất chấp những lo ngại liên tục về quyết định thu hồi quyền tự trị của khu vực này vào năm 2019.

Tại Pakistan, tình cảm công chúng đang ngày càng thù địch hơn. Việc đình chỉ một thỏa thuận lâu dài về chia sẻ nước, Hiệp ước Nước sông Indus, đã làm căng thẳng leo thang. Hàng triệu nông dân phụ thuộc vào dòng chảy này, và Islamabad đã cảnh báo rằng họ coi các biện pháp của Ấn Độ là một hành động chiến tranh. Nước này cũng đã báo hiệu sẵn sàng đàm phán, nếu New Delhi xuống thang.

Cộng đồng quốc tế đang theo dõi chặt chẽ. Liên Hợp Quốc và các bên khác đã kêu gọi kiềm chế. Ấn Độ đã nói chuyện với một loạt các quốc gia để trình bày mục tiêu của mình, nhưng cũng sẽ muốn các đối tác chiến lược gây áp lực với Islamabad và ủng hộ chính sách về chống khủng bố của mình. Thủ tướng Pakistan Shehbaz Sharif đã tổ chức một cuộc họp an ninh khẩn cấp vào thứ Tư. Văn phòng của ông trước đó đã đưa ra một tuyên bố nói rằng quốc gia này “bảo lưu quyền đáp trả, để tự vệ, vào thời điểm, địa điểm và theo cách thức mà nước này lựa chọn.”

Nếu hai bên tuyên bố chấm dứt các hành động thù địch quân sự, vẫn còn một điểm áp lực đáng kể mà New Delhi có thể sử dụng: Lực lượng Đặc nhiệm Hành động Tài chính (Financial Action Task Force - FATF) và danh sách xám của tổ chức này. Islamabad chỉ bị loại khỏi danh sách – giúp theo dõi rửa tiền và tài trợ khủng bố – vào năm 2022 sau bốn năm nằm trong danh sách đó cùng với các quốc gia như Cộng hòa Dân chủ Congo và Mozambique. Nước này sẽ rất miễn cưỡng bị thêm vào danh sách một lần nữa.

Công việc thực sự có khả năng đang diễn ra phía sau hậu trường, với Ngoại trưởng Hoa Kỳ Marco Rubio nói chuyện với cả hai quốc gia. UAE đã giúp làm trung gian hòa bình trước đây và có thể được kêu gọi một lần nữa.

Những nỗ lực ngoại giao phải phù hợp với tính cấp bách của thời điểm hiện tại. Sai lầm tính toán ngay bây giờ có thể mở ra một mặt trận thứ ba khi thế giới đã đang quản lý cuộc chiến ở Ukraine và xung đột ở Israel và Gaza. Thế giới không thể chịu đựng thêm một cuộc xung đột nữa.