Mỹ sẽ "đổi" Đài Loan để lấy TikTok và thuế quan?

Dưới thời Tổng thống Donald Trump, mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc được định hình bởi ba chữ T — TikTok, Thuế quan và Taiwan (Đài Loan). Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi Trung Quốc lại một lần nữa thúc giục Mỹ thay đổi một cụm từ đã tồn tại hàng thập kỷ mô tả quan điểm về độc lập Đài Loan. Nếu điều này xảy ra, đó sẽ là cú giáng đau đớn đối với vị thế tự quản khó khăn của hòn đảo và đặt chính phủ ông Lai Ching-te vào vị thế khó khăn.

Bất kỳ sự thay đổi chính sách cấp bách nào từ Mỹ đều khó xảy ra, và ngay cả khi Washington làm theo yêu cầu của Bắc Kinh, hậu quả có thể không thấy ngay lập tức. Tuy nhiên, theo thời gian, việc đổi vị thế của Đài Bắc để có các thỏa thuận tốt hơn về TikTok và thuế quan sẽ làm suy giảm vị thế hàng đầu của Mỹ tại khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương và làm suy yếu lợi ích kinh doanh của Mỹ trong vùng này.

Các mối quan hệ an ninh cũng sẽ bị ảnh hưởng. Các đồng minh như Nhật Bản và Hàn Quốc, vốn đã khó chịu với các yêu cầu thương mại của Trump, sẽ nhìn nhận tiêu cực về bước đi như vậy. Đối với các quốc gia Đông Nam Á, điều này sẽ làm tăng cảm giác Washington là đối tác không đáng tin cậy, có thể đẩy một số nước gần hơn với Bắc Kinh.

Đối với Đài Loan, lời nói không chỉ là câu chữ, mà còn là vấn đề sống còn. Tam giác giữa Washington, Bắc Kinh và Đài Bắc luôn giữ sự mơ hồ cố ý, và ngôn ngữ luôn là điểm cứng đầu. Đầu năm nay, Bộ Ngoại giao Mỹ đã loại bỏ trên trang web của mình cụm từ nói rằng Mỹ "không ủng hộ độc lập Đài Loan," khiến Bắc Kinh lo ngại Nhà Trắng có thể đang tiến gần hơn với Đài Bắc. Trung Quốc đã phản đối, tương tự khi chính quyền Biden thay đổi như vậy vào năm 2022, và cụm từ này đã được khôi phục lại.

Quyết định năm 1979 rút lại sự công nhận ngoại giao với Đài Loan và thừa nhận chế độ ở Bắc Kinh là "chính phủ hợp pháp duy nhất" của Trung Quốc đã đem lại lợi ích cho Mỹ cũng như cho bất kỳ ai khác, như ban biên tập của chúng tôi đã chỉ ra năm 2016 trước khi Trump nhậm chức. Thỏa thuận này cho phép Mỹ bán vũ khí cho Đài Loan đồng thời ngăn chặn mọi nỗ lực quân sự của Trung Quốc nhằm chiếm đoạt hòn đảo. Cơ chế này đã giúp nền dân chủ và nền kinh tế của Đài Loan có cơ hội phát triển.

Ngày nay, Đài Loan vừa là đối tác chiến lược vừa là đối tác kinh tế quan trọng của Mỹ. Hơn 60% tổng số chip bán dẫn trên thế giới, và gần 90% các chip tinh vi nhất, được sản xuất tại đây. Việc loại bỏ các biện pháp bảo vệ vị thế của hòn đảo có thể đồng nghĩa với việc giao cho Trung Quốc quyền kiểm soát các nền tảng ngành công nghiệp then chốt của tương lai, từ trí tuệ nhân tạo đến xe tự động.

Đối với Tổng bí thư Tập Cận Bình, Đài Loan là giải thưởng tối thượng, không chỉ vì mạng lưới silicon mà nó sở hữu. Bắc Kinh coi hòn đảo dân chủ với 23 triệu dân là lãnh thổ của mình, và Tập đã xác định việc thống nhất với hòn đảo này là phần di sản của mình. Các quan chức Mỹ và Đài Loan đã cảnh báo năm 2027 có thể là thời điểm sớm nhất Trung Quốc có thể tiến hành xâm chiếm, dù Quân Giải phóng Nhân dân vẫn còn thiếu nhiều năng lực quan trọng.

Khoảng cách đó đang thu hẹp lại. Dưới thời Tập, Trung Quốc đã bắt đầu chương trình hiện đại hóa quân đội rộng lớn với mục tiêu biến nó thành lực lượng "đẳng cấp thế giới" vào năm 2049. Các phân tích gần đây của Viện Dịch vụ Thống nhất Hoàng gia tại London cho thấy Nga đang bán công nghệ có thể giúp Bắc Kinh chuẩn bị cho một cuộc xâm chiếm bằng đường không vào Đài Loan. Ngoài ra, một đánh giá tình báo của Mỹ được mạng ABC của Australia trích dẫn cho rằng Trung Quốc đang nhanh chóng mở rộng đội tàu phà dân sự, có thể hỗ trợ cho một cuộc vượt eo biển Đài Loan bằng quân sự.

Các áp lực cũng gia tăng từ Washington. Trump từ chối phê duyệt gói viện trợ quân sự hơn 400 triệu USD cho Đài Loan khi ông tìm kiếm thỏa thuận thương mại với Trung Quốc, theo Washington Post đưa tin. Chính quyền ông cũng từ chối yêu cầu của ông Lai về một điểm dừng chuyển tiếp tại Mỹ trong chuyến thăm Mỹ Latinh gần đây, khiến ông phải hủy chuyến đi. Các chuyên gia quan sát Đài Loan suy đoán rằng mong muốn của Trump về một hội nghị thượng đỉnh thương mại với Tập là nguyên nhân đằng sau quyết định này.

Lai không xây dựng được mối quan hệ thân mật với Trump như người tiền nhiệm Tsai Ing-wen từng có. Năm 2016, Tsai đã gọi điện nói chuyện với Trump ngay sau khi ông đắc cử tổng thống, cuộc gọi kéo dài hơn 10 phút. Nhưng giữa Lai và nhà lãnh đạo Mỹ không có sự thân mật như vậy.

Trong nước, tổng thống còn đối mặt nhiều thử thách hơn. Trong nỗ lực làm dịu Trump, ông đã đề xuất tăng mạnh ngân sách quân sự cho năm 2026, nâng chi tiêu quốc phòng lên 3,32% GDP. Nhưng ngân sách này phải được quốc hội thông qua, nơi phe đối lập đang chiếm đa số sít sao. Đồng thời, tỷ lệ ủng hộ Lai đã giảm xuống mức thấp nhất kể từ khi ông nhậm chức năm 2024.

Tuy nhiên, Lai và nhóm của ông vẫn có những quân bài giá trị để sử dụng. Quyết định tuần trước sử dụng ưu thế sản xuất chip của Đài Loan làm vũ khí chống lại Nam Phi cho thấy sự sẵn sàng cần thiết để dùng tài sản kinh tế mạnh nhất bảo vệ vị thế của mình. Mặc dù động thái này đã bị hoãn, nhưng nó thể hiện sự quyết tâm.

Vị thế của lãnh đạo Đài Loan là không dễ chịu. Để cải thiện, ông cần thực hiện các mục tiêu ngân sách quốc phòng và cải thiện quan hệ với chính quyền Trump thông qua các quan chức như Phó Tổng thống Hsiao Bi-khim, người từng là đại diện của hòn đảo tại Mỹ và hiểu rõ Washington.

Lựa chọn thay thế là để số phận Đài Bắc do Bắc Kinh hoặc Washington quyết định. Trump và Tập dự kiến sẽ gặp nhau tại Hàn Quốc vào tháng tới. Đối với Đài Loan, không hành động không phải là một lựa chọn.