Nền kinh tế Mỹ kiên cường có thể chống chọi với cú sốc thuế quan của Trump không?

Ba năm trước, cảnh tượng cảng biển Mỹ tắc nghẽn vì nhu cầu bùng nổ hậu phong tỏa từng bị xem là dấu hiệu khủng hoảng của toàn cầu hóa, nhưng thực chất chỉ phản ánh sự phục hồi nhanh chóng chứ không phải lỗi cấu trúc. Ngày nay, tình trạng trái ngược diễn ra khi các cảng vắng vẻ do thuế quan của ông Trump làm sụt giảm mạnh hàng hóa từ Trung Quốc. Tuy vậy, nếu chính quyền Mỹ giảm căng thẳng thương mại hoặc chuỗi cung ứng tìm cách lách thuế qua các nước thứ ba, hoạt động thương mại có thể phục hồi trở lại như trước. Chỉ khi ông Trump thực sự quyết tâm tăng cường bảo hộ bằng mọi giá, chặn mọi cửa nhập khẩu, thì nền kinh tế Mỹ và thương mại toàn cầu mới có nguy cơ chịu thiệt hại dài hạn.

Trong trung hạn, nếu ông Trump tiếp tục đẩy mạnh chính sách thuế quan với Trung Quốc, nước Mỹ có thể đối mặt với viễn cảnh những kệ hàng trống trơn và tình trạng thiếu hụt hàng hóa tiêu dùng phổ biến – từ đồ chơi trẻ em cho đến linh kiện sản xuất. Chính sách bảo hộ bị ví như một “chủ nghĩa thanh đạm mới” không chỉ gây tổn hại hình ảnh trong mắt công chúng, mà còn đẩy nhiều doanh nghiệp nhỏ vào nguy cơ phá sản do thiếu nguồn cung. Ryan Petersen, CEO của công ty logistics Flexport, cảnh báo rằng các mức thuế này là cú sốc ở tầm “thiên thạch xóa sổ loài khủng long” đối với khách hàng của ông – một lời nhấn mạnh rằng cú đánh lần này có thể gây tổn thất sâu rộng cho nền kinh tế thực.

Dù các mức thuế mới từ ông Trump đang gây ra những cú sốc đáng kể cho thương mại Mỹ – Trung, giới chuyên gia nhận định rằng nền kinh tế và hệ thống vận tải toàn cầu đủ sức hấp thụ tác động mà không chịu tổn hại dài hạn. Marc Levinson – nhà kinh tế học và tác giả cuốn sách kinh điển The Box về ngành container – cho rằng ngành vận tải biển hiện ở trạng thái đủ ổn định để thích ứng, ngay cả khi nhu cầu sụt giảm chứ không chỉ đơn thuần là thay đổi tuyến đường. Trớ trêu thay, doanh thu của ngành này thời gian qua lại được thúc đẩy nhờ khủng hoảng khác: cuộc phong tỏa Biển Đỏ do lực lượng Houthi buộc các tàu hàng phải đi vòng qua mũi Hảo Vọng, kéo dài hành trình nhưng lại giúp tăng cước phí vận chuyển.

Cú sốc Covid đối với niềm tin tiêu dùng và tăng trưởng đã gây ra suy thoái toàn cầu vào năm 2020, và thương mại hàng hóa và dịch vụ toàn cầu sụt giảm mạnh. Nhưng tăng trưởng đã phục hồi nhanh chóng nhờ hỗ trợ tài chính và việc nới lỏng các biện pháp phong tỏa. So với các nền kinh tế phát triển khác, đặc biệt là ở châu Âu, Mỹ có xu hướng phục hồi sau suy thoái với ít "hiệu ứng trễ" (hysteresis) — những tác động vĩnh viễn đến sản lượng và việc làm do các chu kỳ suy thoái. Tỷ lệ thất nghiệp ở Mỹ đã tăng vọt lên gần 15% vào mùa xuân năm 2020: nó đã giảm xuống dưới 4% vào cuối năm 2021.

Dù phải đối mặt với mức thuế 10% áp lên hầu hết các đối tác thương mại và mức thuế cao hơn với Trung Quốc, hệ thống thương mại toàn cầu và nền kinh tế Mỹ nhiều khả năng sẽ thích nghi được theo thời gian. Trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, hàng hóa Trung Quốc vẫn len lỏi vào Mỹ thông qua các hình thức như dán nhãn lại tại nước thứ ba hoặc chuyển một phần quy trình sản xuất sang các nền kinh tế “kết nối” như Việt Nam hay Mexico. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho rằng xu hướng này đang quay trở lại khi các nước trung gian tăng tốc để lấp đầy khoảng trống, bất chấp nỗ lực của Washington trong việc siết chặt các hành vi né thuế.

Mỹ đang cố gắng hết sức để ngăn chặn việc lách luật này, nhưng đây là một thị trường khổng lồ với động lực to lớn để tìm cách vượt qua hàng rào thuế quan. Trong khi đó, những chuỗi giá trị có quy mô kinh tế lớn và dễ bị tổn thương không thể phục hồi do các cú sốc, đặc biệt là ngành công nghiệp ô tô, hiện đang được bảo vệ khá tốt bởi các biện pháp miễn trừ.

Chính sách thuế quan của Trump được so sánh với quyết định Brexit cứng của Anh, khi Chính phủ Anh chọn rời EU mà không có thỏa thuận rõ ràng về thương mại, tạo ra các rào cản thương mại lâu dài. Hệ quả của Brexit là nền kinh tế Anh bị tổn thương với năng suất giảm 4% và các doanh nghiệp phải đối mặt với bất lợi dài hạn. Tương tự, nếu Trump tiếp tục duy trì các biện pháp thuế quan và tìm cách bịt các kẽ hở trong chính sách, các rào cản thương mại không chỉ ảnh hưởng đến các tuyến thương mại hiện tại mà còn cản trở sự phát triển của những tuyến thương mại mới, gây thiệt hại lâu dài cho nền kinh tế Mỹ và thương mại quốc tế.

Trump sẽ quyết định như thế nào vẫn là điều mà không ai đoán được, mặc dù ngày càng rõ ràng rằng rất nhiều đối tác thương mại lớn của Mỹ — Trung Quốc, Nhật Bản, EU — đã không bị Trump làm cho nao núng trước nỗ lực ép buộc họ nhượng bộ nhanh chóng của ông. Vì ông ấy có tiền lệ lùi bước khi gặp phải sự thách thức, nên đây là một sự phát triển lành mạnh. Dù sao đi nữa, trong khi các công ty Mỹ tiếp xúc với thương mại Trung Quốc sẽ phải trải qua một sự điều chỉnh khó khăn trong những tháng tới, thiệt hại lâu dài nghiêm trọng có khả năng chỉ xảy ra nếu Trump áp dụng chính sách "bất chấp tất cả" để hạn chế mọi hoạt động nhập khẩu.