Nhật Bản đang phải trả giá đắt để giữ quan hệ với Mỹ

Trong đoạn video chung, những lời ca ngợi miễn cưỡng của trưởng đoàn đàm phán thương mại Nhật Bản Ryosei Akazawa dành cho phía Mỹ đã khiến nhiều người liên tưởng đến hình ảnh một “con tin mắc hội chứng Stockholm”, khi ông mỉm cười và bày tỏ lòng biết ơn thái quá dù phải chấp nhận điều kiện bất lợi. Lời châm biếm “các quốc gia khác nên học nụ cười gượng của tình bạn với Mỹ, phiên bản 2.0” cho thấy tác giả muốn nhấn mạnh tính chất gượng ép và bất cân xứng trong quan hệ với Washington dưới thời Trump: để duy trì “tình bạn”, các đồng minh có thể buộc phải giả vờ vui vẻ và cảm ơn ngay cả khi đang chịu thiệt hại.

Nhưng mấu chốt thực sự của thỏa thuận là cam kết đầu tư 550 tỷ USD của Nhật Bản để “thúc đẩy lợi ích kinh tế và an ninh ở Mỹ”. Nhật Bản đồng ý giải ngân số tiền này trước ngày 19 tháng 1 năm 2029 — trên danh nghĩa là ngày cuối cùng trong nhiệm kỳ của Trump. Tầm quan trọng của thỏa thuận này là rất lớn, nhưng thông tin công khai về các yếu tố then chốt lại rất ít.

Những chi tiết ít ỏi đó được nêu trong một bản ghi nhớ hợp tác dài bảy trang, ngữ pháp vụng về, giữa Mỹ và Nhật Bản. Nhật Bản sẽ không công bố bản ghi nhớ cho đến khi phía Mỹ làm vậy, và như một quan chức ở Tokyo nói, cơ chế để công khai tài liệu này đã “đổ vỡ”.

Bản ghi nhớ phác thảo một thỏa thuận mang tính ép buộc: một quốc gia có chủ quyền bị buộc phải bơm vốn đầu tư công và tư vào một quốc gia giàu hơn nhiều, dưới một cấu trúc được tổng thống Mỹ trực tiếp chỉ đạo. Sau khi Nhật Bản thu hồi vốn, họ chỉ được hưởng 10% dòng tiền từ dự án, trong khi Mỹ nhận 90%. Đúng là Nhật Bản có quyền góp ý thông qua một ủy ban tư vấn về việc lựa chọn dự án, nhưng không có người Nhật nào trong ủy ban đầu tư quyền lực hơn, và Trump là người đưa ra quyết định cuối cùng.

Nhật Bản, một cách miễn cưỡng, vẫn có thể tìm cách coi đây là một chiến thắng. Họ biết rằng các công ty Nhật vốn muốn đầu tư vào Mỹ và rằng các khoản đầu tư này sẽ được cộng hưởng và bảo đảm bởi các tổ chức cho vay do chính phủ hậu thuẫn. Nếu đó là cái giá để được giảm thuế, thì ít nhất đó cũng là điều họ có thể đã làm dù không có thỏa thuận này. Nhưng Lutnick, trong cuộc phỏng vấn riêng trên CNBC, lại hả hê phủ nhận ngay cả quyền tự an ủi đó của Nhật. Ông nói Nhật Bản đã tìm cách giảm mức thuế bằng một thỏa thuận mà ông mô tả là “vượt ngoài khuôn khổ” và là “niềm vui lớn nhất” mà ông có được khi làm việc cho tổng thống này. Trump, ông nói, có “toàn quyền quyết định” đối với các khoản đầu tư của Nhật và sẽ tự quyết định nơi nào, cách nào ông muốn sử dụng vốn Nhật tại Mỹ.

Vấn đề quan trọng không nằm ở từng điều khoản cụ thể của bản ghi nhớ Mỹ–Nhật, mà ở cách nó được soạn thảo và giữ kín. Một văn kiện rõ rệt thiên về phía Washington, vẫn nằm trong bóng tối và cho phép nhiều cách hiểu trái ngược, đã phơi bày một thực tế mới về quan hệ đồng minh dưới thời Trump: luật chơi được Mỹ áp đặt và quyền kiểm soát tập trung trong tay Tổng thống.

Cách thức này phản ánh mô hình mà Trump đang áp dụng ngay cả trong nội bộ nước Mỹ khi tìm cách lách qua Quốc hội, đồng thời cũng là thông điệp gửi tới các đồng minh rằng ngoại giao thông thường có thể bị gạt sang bên.

Bản ghi nhớ này vì thế trở thành ví dụ điển hình, một “bản hướng dẫn” cho cách chính quyền Trump tái định nghĩa tình bạn để phục vụ lợi ích và quyền lực của chính mình.

Nhật Bản đã bước vào bàn đàm phán với niềm tin rằng mối quan hệ đồng minh với Mỹ vẫn dựa trên những quy tắc quen thuộc: cùng có lợi, giữ cam kết và từng khéo léo xử lý Trump trong quá khứ. Tuy nhiên, thực tế lại cho thấy Washington dưới thời Trump đã bỏ qua những chuẩn mực cũ. Ngôn ngữ thương lượng và hợp tác chỉ là lớp vỏ bề ngoài, còn mục tiêu thật sự là tái định nghĩa khái niệm “tình bạn”, biến nó thành công cụ phục vụ lợi ích và uy tín cá nhân của Tổng thống. Nhật Bản, tưởng rằng đang hướng tới một thỏa thuận công bằng, cuối cùng nhận ra mình đang tham gia vào cuộc chơi do Trump đặt ra và kiểm soát.