Thỏa thuận với Trump: EU tránh bão thuế, nhưng phải cúi đầu

Từng quốc gia một, Donald Trump đã ép buộc các nước phải ký kết các thỏa thuận thương mại mới theo cách của mình. Bằng cách sử dụng cây gậy là nguy cơ mất quyền tiếp cận thị trường khổng lồ của Mỹ và củ cà rốt là khả năng đàm phán để giảm bớt các đe dọa áp thuế nặng nề mà ông đưa ra hôm 2 tháng 4 trước thời hạn chót ngày 1 tháng 8, tổng thống Mỹ đã buộc các quốc gia như Anh, Nhật Bản, Indonesia, Philippines và Việt Nam phải chấp nhận các điều khoản của ông. EU, với sức mạnh kinh tế và lợi thế là một nhà nhập khẩu ròng dịch vụ của Mỹ, được cho là có khả năng tốt hơn để đạt được một thỏa hiệp trung dung. Thế nhưng, cuối cùng khối này cũng đã đầu hàng.

Vào Chủ nhật, Trump và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã đạt được một thỏa thuận áp thuế 15% đối với hầu hết hàng hóa nhập khẩu từ EU, bao gồm ô tô, dược phẩm và chất bán dẫn. Ngược lại, hàng hóa của Mỹ xuất khẩu sang EU sẽ không phải chịu mức thuế cao hơn theo thỏa thuận này, vốn cũng yêu cầu EU phải chi hàng trăm tỷ đô la để mua các sản phẩm năng lượng và vũ khí của Mỹ. Đây gần như là kịch bản trong mơ của Trump.

Tất cả những gì châu Âu thực sự đạt được là tránh được các mức thuế còn cao hơn, và một chút giảm bớt sự bất định. Tổng thống Mỹ trước đó đã đe dọa áp thuế 30% đối với EU nếu không đạt được thỏa thuận trước ngày 1 tháng 8. Một điểm an ủi khác là thỏa thuận miễn thuế hai chiều đối với khối lượng thương mại trị giá 70 tỷ euro.

Khối EU đã gặp khó khăn trong việc phối hợp đàm phán và triển khai các biện pháp trả đũa giữa 27 quốc gia thành viên. Hiện vẫn còn nhiều mơ hồ về việc những mặt hàng nào được bao phủ trong thỏa thuận. Hôm thứ Ba, Pháp vẫn đang tìm kiếm sự rõ ràng về việc liệu rượu vang và rượu mạnh có được miễn trừ hay không. Các quan chức Mỹ cho biết sẽ không có bất kỳ ngoại lệ nào như vậy.

Với thời hạn đàm phán vào thứ Sáu, hơn 60% hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ bị đe dọa đánh thuế "đối ứng" hiện đã được đưa vào các thỏa thuận của Trump. Rõ ràng, tổng thống đã có một công thức thành công để đạt được điều mình muốn: Trước tiên là đưa ra các yêu sách gây sốc nhằm tạo ra hoảng loạn. Sau đó lùi lại để đàm phán trong thời gian ngắn. Việc đối tác là những nước yếu về kinh tế, ngại trả đũa và dễ uốn nắn cũng là một lợi thế. Cuối cùng, đạt được một thỏa thuận nhẹ hơn so với đe dọa ban đầu và tuyên bố đó là kết quả đôi bên cùng có lợi.

Việc gói thuế “đối ứng” ngày 2 tháng 4 bị thu hẹp lại chỉ là một điểm tích cực nhỏ mang tính tương đối. Tỷ lệ thuế hiệu dụng của nền kinh tế lớn nhất thế giới vẫn đang ở mức cao nhất trong 90 năm qua và sẽ còn tăng thêm nếu Trump áp thuế đầy đủ với những quốc gia không đạt thỏa thuận với ông trước thứ Sáu. Lượng hàng tồn kho hiện tại, việc nhập khẩu gấp trước thời hạn áp thuế và khả năng doanh nghiệp hấp thụ phần chi phí gia tăng đã giúp làm giảm tác động ngắn hạn của chương trình bảo hộ của Trump. Mặc dù hôm thứ Ba IMF đã nâng dự báo tăng trưởng ngắn hạn, tổ chức này vẫn cảnh báo rằng sự bất định trong thương mại khiến các rủi ro kinh tế toàn cầu có xu hướng nghiêng về phía tiêu cực. Thật vậy, nếu kế hoạch của Trump không bị giảm nhẹ hay trì hoãn, thì tác động tiêu cực từ căng thẳng thương mại sẽ dần trở nên rõ ràng hơn đối với cả nền kinh tế toàn cầu và Mỹ.

Dù theo cách nào, các thỏa thuận của Trump cũng không mang tính ràng buộc lâu dài. Với phong cách đàm phán hiếu chiến, tổng thống Mỹ đã làm suy yếu hệ thống thương mại toàn cầu dựa trên luật lệ khi phá bỏ các hiệp định thương mại truyền thống và chà đạp nguyên tắc đãi ngộ tối huệ quốc trong thương mại tự do. Những thỏa thuận mà ông đạt được có khả năng sẽ còn bị kéo dài và thay đổi. Nhà Trắng cũng đang chuẩn bị thêm các gói thuế theo ngành, điều này sẽ càng gia tăng chi phí cho các ngành công nghiệp chủ chốt.

Trump đã mở ra một kỷ nguyên mà ở đó, nỗi hoảng loạn chứ không phải chính sách là thứ điều hành hệ thống thương mại toàn cầu. Những người đang đàm phán với chính quyền của ông nói rằng việc ký kết các thỏa thuận là do tính thực dụng. Nhưng đối với những bên được cho là có khả năng phản kháng – như EU – thì điều đó lại giống như đang run rẩy trước một kẻ bắt nạt. Khối thương mại lớn nhất thế giới có thể đã tránh được mức thuế cao hơn, nhưng cũng đã gián tiếp hợp pháp hóa trật tự thế giới mới mà tổng thống Mỹ đang dựng lên.