Trump và Putin bàn chuyện Ukraine: Thỏa thuận ở Alaska sẽ quyết định điều gì?

Kịch bản tồi tệ nhất đối với người Ukraine và châu Âu là Trump và Putin bước ra khỏi cuộc gặp với một thỏa thuận “trao đổi đất” — thực chất là Ukraine vĩnh viễn nhượng lại một phần lớn lãnh thổ cho Nga.

Mục tiêu của Putin nhiều khả năng là đạt được một thỏa thuận với Trump rồi đưa ra cho Ukraine như một “sự đã rồi”. Như Alexander Gabuev của Trung tâm Carnegie Nga–Âu Á nhận xét, kiểu thỏa thuận mà Putin muốn sẽ khiến Ukraine “không thể phòng thủ, không thể đầu tư và trên con đường sụp đổ”. Nếu Ukraine từ chối, Nga hy vọng Mỹ sẽ cắt viện trợ cho Kyiv.

Những kịch bản này là hoàn toàn khả thi. Nhưng Ukraine và châu Âu cũng tin rằng một kết quả tích cực hơn vẫn có thể xảy ra. Từ góc nhìn của họ, một kết quả tốt là đạt được lệnh ngừng bắn — kèm theo đe dọa trừng phạt thứ cấp đối với Nga nếu Putin tái khởi động chiến tranh. Việc bàn về lãnh thổ sẽ chỉ diễn ra sau đó.

Giữa làn sóng ngoại giao dồn dập, Ukraine và châu Âu có nguy cơ mất đi tầm nhìn chiến lược về nơi họ muốn hướng tới.

Chiến tranh vốn khó lường. Nhưng những phân tích thuyết phục nhất mà tôi từng thấy cho rằng Ukraine đang dần thua — với vấn đề nhân lực ở tiền tuyến ngày càng trầm trọng. Điều đó đồng nghĩa, nếu đàm phán đổ vỡ hoàn toàn và chiến tranh tiếp tục, Nga sẽ có lợi hơn Ukraine.

Lập trường “không nhượng bất kỳ lãnh thổ nào” của Kyiv thể hiện rõ nguyên tắc, nhưng trong bối cảnh hiện tại lại khó khả thi. Điều cần phân biệt là giữa việc công nhận hợp pháp hành vi sáp nhập của Nga — điều Ukraine, EU và Anh kiên quyết bác bỏ — và việc thừa nhận trên thực tế ự chiếm đóng của Nga như một thực trạng tạm thời trong khuôn khổ thỏa thuận hòa bình. Tiền lệ đã từng xảy ra sau năm 1940, khi Liên Xô sáp nhập các nước vùng Baltic nhưng Mỹ và phần lớn châu Âu không công nhận hợp pháp, dù thực tế việc kiểm soát vẫn kéo dài hàng chục năm cho đến khi các quốc gia này giành lại độc lập. Với Ukraine, kịch bản chấp nhận một số nhượng bộ trên thực tế, nhưng không ràng buộc pháp lý, có thể là giải pháp đau đớn song cần thiết để bảo toàn độc lập và chờ thời cơ đảo ngược tình thế.

Nếu nhìn rộng hơn về tương lai của Ukraine, các chính phủ châu Âu chủ chốt hiểu rằng tranh luận không thể chỉ xoay quanh lãnh thổ — dù đây là yếu tố quan trọng. Tổng thống Alexander Stubb của Phần Lan, một nhân tố có ảnh hưởng trong các nỗ lực ngoại giao hiện tại, đã đề xuất một khung tư duy hữu ích dựa trên kinh nghiệm của đất nước ông sau khi chiến đấu hai cuộc chiến với Nga trong thập niên 1940.

Stubb cho rằng việc đảm bảo tương lai của Ukraine cần tập trung vào ba vấn đề: độc lập, chủ quyền và lãnh thổ.

Dựa trên khung này — và kinh nghiệm của Phần Lan — có thể thấy Ukraine không nhất thiết phải đạt 100% mục tiêu ở cả ba lĩnh vực để bước ra khỏi cuộc chiến với một tương lai tích cực. Nếu Ukraine giữ được độc lập và dân chủ — thì việc chấp nhận một số nhượng bộ lãnh thổ trên thực tế, dù đau đớn, vẫn có thể chấp nhận được.

Vấn đề chủ quyền cũng mang tính sống còn. Nga đã yêu cầu những giới hạn rất lớn đối với quyền tự quyết của Kyiv — bao gồm hạn chế quy mô và năng lực quân đội Ukraine, cũng như cấm Ukraine gia nhập NATO và có thể cả EU.

Ukraine rõ ràng không thể chấp nhận bất kỳ giới hạn quân sự nào làm suy yếu khả năng tự vệ. Nhưng nếu Kyiv được tiếp tục tiến trình gia nhập EU thì việc gia nhập NATO có thể tạm gác lại — nhất là khi thực tế chính trị cho thấy việc Ukraine vào NATO là không khả thi trong tương lai gần.

Một nguy cơ rõ rệt tại hội nghị Alaska là Putin đã suy tính rất kỹ về tất cả những vấn đề này từ lâu. Trump, như thường lệ, sẽ quan tâm nhiều hơn đến việc tuyên bố chiến thắng hơn là những chi tiết tẻ nhạt của thỏa thuận.

Tuy nhiên, bất kỳ thỏa thuận nào ở Alaska cũng có khả năng chỉ là khởi đầu chứ không phải kết thúc của một tiến trình. Người Ukraine và châu Âu hiểu rằng họ cần phải “chiều” Trump và chơi trò dài hạn. Đó không phải là lựa chọn tuyệt vời. Nhưng là lựa chọn tốt nhất họ có.