Từ tiết giảm lương đến bùng nổ đầu tư: Sự chuyển mình của tư duy kinh tế EU

Đã có một thời gian, không quá lâu trước đây, Ý và Đức thường được coi là hai thái cực đối lập trong cuộc tranh luận kinh tế ở Khu vực đồng Euro. Nhưng ngày nay đã có một sự đồng thuận đáng kể. Cụ thể, Mario Draghi, cựu thủ tướng Ý và chủ tịch ECB, cùng Hội đồng Chuyên gia Kinh tế Đức, một cơ quan cố vấn chính thức nhưng độc lập, đều là những người gần như bảo vệ hệ thống chính thống kinh tế Châu Âu. Cả hai cũng vừa đưa ra những tuyên bố minh họa mức độ thay đổi của hệ thống chính thống này.

Dưới đây là ba điều quan trọng nhất mà các tuyên bố của những nhân vật lỗi lạc này nói với chúng ta về sự đồng thuận mới của Châu Âu:

1. “Cạnh tranh bằng cách kìm nén lương” đã không còn

Thuật ngữ “năng lực cạnh tranh” có thể sẽ không bao giờ biến mất khỏi từ vựng chính sách kinh tế Châu Âu, dù lẽ ra không nên như vậy. Nhưng, may mắn thay, hầu như không ai còn sử dụng nó theo cách như cách đây 10 đến 15 năm, khi nó trở thành khẩu hiệu cho các chính sách nhằm hạ thấp mức lương. Khi các nhà hoạch định chính sách đề cập đến năng lực cạnh tranh ngày nay, họ có xu hướng ám chỉ đầu tư, chi phí năng lượng và các ưu đãi cho đổi mới sáng tạo.

Và điều quan trọng là sự thay đổi này đã được thúc đẩy bởi những nhân vật có ảnh hưởng như Draghi và GCEE. Draghi tuần trước đã có một bài phát biểu mạnh mẽ ở Coimbra, trong khi GCEE tuần này đã công bố báo cáo mùa xuân của mình, báo cáo đầu tiên kể từ khi ban lãnh đạo mới của Đức cải cách các quy tắc vay nợ để triển khai một gói kích thích tài khóa lớn. Trong cả hai văn bản, trọng tâm từng chiếm ưu thế vào năng lực cạnh tranh dựa trên lương không còn được thấy.

Mario Draghi lựa chọn các can thiệp của mình một cách cẩn thận nhưng lại trở nên mạnh mẽ hơn nhiều khi ông quyết định phát biểu công khai. Lần này, ông tiếp tục nhấn mạnh thông điệp “Draghi plus” mà người nghe đã rút ra từ bài phát biểu ông đưa ra ở Paris vào tháng 12 năm ngoái (mà tôi đã viết về tại đây).

Ông không ngại ngần đặt câu hỏi “tại sao chúng ta lại rơi vào tình thế phụ thuộc vào người tiêu dùng Mỹ để thúc đẩy tăng trưởng của mình”. Câu trả lời của ông là một lời chỉ trích gay gắt đối với các chính sách được áp dụng để giải quyết cuộc khủng hoảng Nợ chính phủ Khu vực đồng Euro, và đặc biệt là việc cắt giảm nhu cầu trong nước và tập trung vào việc giảm lương thay vì tăng năng suất.

GCEE, trong khi tập trung hẹp hơn vào Đức, cũng than phiền về động lực kinh tế trì trệ và cảnh báo về cú sốc thương mại đến từ Mỹ. Điều gì vắng mặt trong danh sách khuyến nghị của các chuyên gia cũng quan trọng như những gì họ đưa vào: sự im lặng về năng lực cạnh tranh dựa trên lương nói lên rất nhiều điều.

2. Đầu tư, đầu tư, và đầu tư

Một trong những dấu hiệu rõ rệt nhất của tư duy kinh tế mới ở châu Âu là sự thay đổi trong cách nhìn về vai trò của đầu tư công. Tại Đức, gói kích thích tài khóa lớn dưới thời Thủ tướng Friedrich Merz – với khoản vay hàng trăm tỷ euro dành cho quốc phòng và hạ tầng – cho thấy một bước ngoặt quan trọng. Tuy nhiên, Hội đồng Chuyên gia Kinh tế Đức (GCEE) cảnh báo rằng gói kích thích này sẽ không phát huy tác dụng nếu phần lớn nguồn vốn mới chỉ được dùng để thay thế các khoản chi đầu tư đã có trong ngân sách, thay vì tạo ra các dự án đầu tư thực sự mới. Nói cách khác, nếu chính phủ chỉ "lấy vay mới để chi cũ", thì hiệu quả tăng trưởng sẽ không đạt được như kỳ vọng, và việc nới lỏng trần nợ sẽ trở nên vô nghĩa. Vì vậy, GCEE kêu gọi cơ chế giám sát chặt chẽ hơn nhằm đảm bảo rằng các khoản vay mới thực sự phục vụ cho mục tiêu thúc đẩy năng suất và tăng trưởng dài hạn – một thông điệp cho thấy tư duy kinh tế của châu Âu đang chuyển từ cắt giảm sang đầu tư.

GCEE cũng lo ngại điều này, và nói rõ ràng rằng nếu điều này xảy ra, gói tài khóa sẽ không phát huy hết tiềm năng tăng năng suất và tăng trưởng của nó (và do đó cũng có thể vi phạm các quy tắc ngân sách Châu Âu). Họ kêu gọi các cơ chế nghiêm ngặt hơn để đảm bảo rằng khoản vay bổ sung được sử dụng cho đầu tư bổ sung.

Không chỉ kêu gọi đầu tư mạnh tay, Mario Draghi còn đặt ra một tầm nhìn sâu rộng hơn: muốn đầu tư hiệu quả, EU phải hành động như một khối thống nhất. Theo ông, thay vì để từng quốc gia đơn lẻ xoay xở với ngân sách hạn hẹp, EU cần triển khai cơ chế vay nợ chung ở cấp độ toàn khối, từ đó huy động nguồn lực lớn hơn cho các dự án mang tính chiến lược. Bên cạnh đó, Draghi thúc giục xây dựng một thị trường vốn chung nhằm giữ lại dòng vốn đang chảy ra nước ngoài – một bước đi then chốt để hút đầu tư quay trở lại chính nền kinh tế châu Âu. Ông cũng nhấn mạnh việc gỡ bỏ các rào cản pháp lý và hành chính giữa các quốc gia thành viên, tạo ra một cú hích về cung, từ đó tăng năng suất và tiền lương thông qua nhu cầu nội địa mạnh hơn. Nhưng tất cả những điều đó, theo Draghi, chỉ có thể xảy ra nếu EU dám tiến hành một cuộc cải tổ cơ cấu toàn diện – không còn chỗ cho nửa vời hay bảo thủ.

3. Chủ nghĩa bảo hộ “thân doanh nghiệp cũ” đã hết thờ

Trong nhiều thập kỷ, các chính phủ châu Âu đã theo đuổi chính sách bảo vệ các ngành công nghiệp truyền thống, tạo nên sự gắn bó chặt chẽ giữa nhà nước và các tập đoàn lớn. Ngành ô tô Đức, với vị thế thống lĩnh và sức mạnh chính trị vượt trội, là minh chứng tiêu biểu cho cách tiếp cận này. Tuy nhiên, Mario Draghi và các chuyên gia kinh tế giờ đây đồng thuận rằng chiến lược này đã lỗi thời và không còn phù hợp với những thách thức hiện tại. Thay vì giữ nguyên các cấu trúc kinh tế cũ kỹ, EU cần tạo điều kiện cho sự đổi mới và đầu tư vào các lĩnh vực mới, thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh để đảm bảo tăng trưởng bền vững trong tương lai.

Hội đồng Chuyên gia Kinh tế Đức (GCEE) thừa nhận rằng quá trình chuyển đổi cơ cấu nền kinh tế có thể gây ra nhiều khó khăn, như mất việc làm và cần thời gian để người lao động thích nghi. Tuy nhiên, họ nhấn mạnh vai trò quan trọng của các chính sách công nghiệp, thị trường lao động và phát triển vùng miền trong việc giảm thiểu chi phí điều chỉnh này, đồng thời nâng cao triển vọng tăng trưởng dài hạn. GCEE cảnh báo việc duy trì các ngành công nghiệp không còn sức cạnh tranh thông qua trợ cấp tốn kém không chỉ lãng phí nguồn lực mà còn trì hoãn sự đổi mới cần thiết. Thay vào đó, cơ quan này đề xuất tập trung vào các chính sách đào tạo, nâng cao kỹ năng và tái đào tạo, giúp người lao động nhanh chóng chuyển sang các ngành nghề mới đầy tiềm năng, từ đó đảm bảo sự phát triển bền vững và cạnh tranh của nền kinh tế.