Vệ binh quốc gia Mỹ có mặt tại Los Angeles: Trump có đang lạm dụng quyền lực?

Việc Tổng thống Donald Trump triển khai Vệ binh Quốc gia đến Los Angeles, bất chấp sự phản đối của Thống đốc California Gavin Newsom, là mối đe dọa mang tính cấu trúc đối với nền dân chủ. Đạo luật mà Trump dựa vào chỉ cho phép triển khai trong nước trong các trường hợp bị một quốc gia nước ngoài xâm lược, nổi dậy, hoặc nguy cơ nổi dậy. Newsom cho biết ông có ý định kiện chính quyền Trump về hành động của tổng thống.

Trong một chế độ dân chủ, quân đội không được phép sử dụng để kiểm soát người dân, trừ khi lực lượng chấp pháp dân sự không thể kiểm soát tình hình. Nếu tổng thống có thể tùy ý dùng quân đội để trấn áp các cuộc biểu tình phản đối chính sách của mình, điều đó không chỉ vi phạm tinh thần của Hiến pháp mà còn trực tiếp đe dọa quyền tự do ngôn luận và hội họp – những nền tảng cốt lõi của xã hội dân chủ. Lượng quân sự tồn tại để bảo vệ đất nước khỏi các mối đe dọa hiện hữu — như xâm lược hoặc nổi dậy — chứ không phải để thực thi pháp luật.

Các nhà lập quốc Mỹ từng chứng kiến bài học cay đắng từ lịch sử: một khi quân đội trung thành tuyệt đối với một cá nhân, nền cộng hòa có thể nhanh chóng biến thành độc tài. Họ lấy ví dụ từ La Mã cổ đại, nơi từng là một nhà nước cộng hòa do người dân và Thượng viện điều hành, nhưng đã sụp đổ khi quân đội bị biến thành công cụ quyền lực cho một hoàng đế. Đó là lý do vì sao Hiến pháp Mỹ quy định rõ ràng việc sử dụng quân đội trong nước, và trao quyền kiểm soát lực lượng Vệ binh Quốc gia cho cả bang lẫn liên bang. Mục tiêu là để ngăn tổng thống tự ý huy động quân đội nhằm củng cố quyền lực cá nhân – điều có thể đe dọa trực tiếp đến nền dân chủ.

Để ngăn chặn nguy cơ một cá nhân nắm quyền lực quân sự tuyệt đối, các nhà lập quốc Mỹ đã thiết kế hệ thống phân quyền quân sự giữa bang và liên bang. Lực lượng Vệ binh Quốc gia – vốn là phiên bản hiện đại của dân quân tiểu bang – được đặt dưới sự chỉ huy kép của cả thống đốc và tổng thống, nhằm bảo đảm sự cân bằng quyền lực. Quy định này không chỉ là một cơ chế kiểm soát quyền lực trung ương, mà còn phản ánh nguyên tắc dân chủ: thống đốc – người gần dân nhất – mới là người có quyền quyết định triển khai Vệ binh trong bang nếu tình hình thực sự khẩn cấp. Khi tổng thống tự ý điều quân mà không có yêu cầu từ bang, hành động đó dễ bị xem là lạm quyền và đi ngược lại tinh thần liên bang được ghi trong Hiến pháp.

Hoàn cảnh duy nhất biện minh cho việc tổng thống triển khai Vệ binh Quốc gia là một cuộc xâm lược thực sự hoặc một cuộc nổi dậy. Không có cuộc xâm lược nào, bất kể những tuyên bố của Trump về một băng đảng Venezuela. Và không có cuộc nổi dậy nào hay mối đe dọa nào về nó. Thay vào đó, đó chỉ là các cuộc biểu tình.

Khi Tổng thống John F. Kennedy liên bang hóa lực lượng Vệ binh Quốc gia Alabama vào năm 1963, ông hành động dựa trên một tình huống đặc biệt nghiêm trọng: Thống đốc George Wallace đã công khai chống lại phán quyết của Tòa án Tối cao, ngăn hai sinh viên da màu nhập học tại Đại học Alabama và tuyên bố ủng hộ phân biệt chủng tộc vĩnh viễn. Đây là hành vi thể hiện sự bất tuân nghiêm trọng đối với chính quyền liên bang và Hiến pháp, mang màu sắc nổi loạn tương tự truyền thống ly khai của miền Nam trước Nội chiến. Trong bối cảnh đó, việc tổng thống điều động Vệ binh không phải để đàn áp dân chúng, mà để bảo vệ quyền công dân và pháp quyền, đúng với giới hạn mà Hiến pháp cho phép.

Điều tương tự cũng xảy ra vào ngày 20 tháng 3 năm 1965, khi Tổng thống Lyndon B. Johnson liên bang hóa Vệ binh Quốc gia Alabama để bảo vệ một cuộc tuần hành dân quyền vì quyền bầu cử từ Selma đến Montgomery. Ông đã làm như vậy — bất chấp sự phản đối của Wallace — sau khi cảnh sát bang trước đó trong tháng đó đã đánh đập và bắn vào những người tuần hành tại Cầu Edmund Pettus, giết chết một người đàn ông da màu.

Các sự kiện gần đây ở Los Angeles không có điểm tương đồng nào với sự từ chối luật pháp và quyền lực liên bang của Wallace và Alabama. California không chống lại chính phủ liên bang hay Hiến pháp. Họ đang cố gắng chấm dứt các cuộc biểu tình bạo lực và cho phép các cuộc biểu tình ôn hòa tiếp tục.

Việc Tổng thống Trump đơn phương triển khai Vệ binh Quốc gia đến Los Angeles không chỉ vượt quá thẩm quyền hiến định, mà còn đặt ra một mối đe dọa nghiêm trọng đối với quyền tự do ngôn luận và tự do hội họp – những trụ cột của nền dân chủ Mỹ. Các cuộc biểu tình ở Los Angeles nhằm phản đối chính sách nhập cư của chính ông Trump, và việc sử dụng quân đội để trấn áp tiếng nói bất đồng chẳng khác nào một thông điệp cảnh cáo: ai phản đối tổng thống sẽ đối mặt với vũ lực.

Nếu tình hình thực sự vượt quá tầm kiểm soát của cảnh sát bang và thành phố, thống đốc Newsom hoàn toàn có thể yêu cầu hỗ trợ liên bang. Nhưng hành động đơn phương từ Nhà Trắng là sự xâm phạm trắng trợn vào quyền tự trị của bang – và vào chính tinh thần dân chủ mà Hiến pháp Hoa Kỳ xây dựng từ những ngày đầu lập quốc.