Chính sách thuế quan của Trump: Những thách thức và cơ hội

Donald Trump đã cam kết sẽ tiếp tục thúc đẩy chính sách áp thuế mạnh mẽ khi ông quay lại làm Tổng thống Mỹ. Mục tiêu chính của ông là bảo vệ công ăn việc làm trong ngành sản xuất tại Mỹ, đặc biệt là để ngăn chặn các công ty sản xuất chuyển ra ngoài nước. Tuy nhiên, không phải tất cả các cách tiếp cận áp thuế đều hiệu quả trong việc đạt được mục tiêu này. Một số phương pháp sẽ mang lại kết quả tốt hơn, trong khi những phương pháp khác có thể gây ra hậu quả không mong muốn, làm tổn hại nhiều hơn là có lợi cho ngành công nghiệp Mỹ.

Thuế quan có thể bảo vệ việc làm trong ngành sản xuất Mỹ, nhưng nếu thiết kế không hợp lý, chúng sẽ gây hại nhiều hơn lợi ích mang lại. Trump đã đề xuất mức thuế cao với hàng nhập khẩu từ Canada, Mexico và Trung Quốc, nhằm bảo vệ các công việc sản xuất trong nước. Tuy nhiên, lịch sử cho thấy những rào cản thương mại thiết kế kém có thể làm mất nhiều việc làm hơn số việc làm được bảo vệ. Thành công phụ thuộc vào cách thực thi chính sách, nhất là khi chuỗi cung ứng toàn cầu hiện đại ngày càng phức tạp, khiến những tác động của thuế quan lan tỏa sâu rộng trong nền kinh tế.

Chuỗi cung ứng hiện đại, nơi gần 20% hàng nhập khẩu của Mỹ là linh kiện trung gian được các nhà sản xuất trong nước sử dụng để tạo ra sản phẩm, đã làm thay đổi cách thuế quan tác động đến kinh tế và việc làm. Những chính sách thuế, như đợt áp thuế năm 2018 của Trump chủ yếu nhắm vào các linh kiện này, không chỉ đơn thuần là một sự đánh đổi giữa bảo vệ lao động trong nước và tổn thương người tiêu dùng. Thay vào đó, tác động của chúng lan rộng khắp ngành sản xuất, làm tăng chi phí đầu vào cho các doanh nghiệp phụ thuộc vào linh kiện nhập khẩu. Hậu quả là nhiều nhà sản xuất phải đối mặt với áp lực tài chính lớn, dẫn đến sự đình trệ trong sản xuất, giảm xuất khẩu và thậm chí mất việc làm ở các ngành công nghiệp phụ thuộc nhiều vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thuế thép là ví dụ rõ nhất cho việc thuế quan là "con dao hai lưỡi". Dù mang lại lợi ích cho các nhà sản xuất thép Mỹ như Nucor và US Steel, chúng gây hại cho ngành sản xuất lớn hơn nhiều vốn sử dụng thép — từ thiết bị xây dựng của Caterpillar đến linh kiện ô tô của Ford. Các ngành này sử dụng nhiều lao động hơn sản xuất thép. Khi Trump áp thuế thép 25% năm 2018, việc làm trong các ngành sử dụng thép giảm mạnh hơn lợi ích thu được từ sản xuất thép.

Thuế lên sản phẩm hoàn chỉnh đôi khi có thể bảo vệ việc làm hiệu quả, nhưng cần được thiết kế cẩn thận. Ngành máy giặt là một ví dụ. Khi Mỹ áp thuế chỉ nhắm vào Trung Quốc năm 2017, các nhà sản xuất đơn giản chuyển sản xuất sang Thái Lan và Việt Nam. Chỉ sau khi Mỹ ban hành thuế toàn cầu năm 2018, Samsung và LG mới xây dựng nhà máy tại Mỹ. Mặc dù cuối cùng đạt được mục tiêu chính trị là tạo việc làm, điều này đòi hỏi sự bảo hộ toàn diện và dẫn đến giá cao hơn cho người tiêu dùng.

Thuế quan có thể hiệu quả trong việc bảo vệ ngành nếu đối thủ nước ngoài không dễ chuyển sản xuất sang nơi khác. Ví dụ, ngành bán dẫn đòi hỏi vốn đầu tư rất lớn (10-20 tỷ USD) và nhiều năm để xây dựng nhà máy mới. Trong trường hợp này, thuế có thể làm tăng giá chip, giúp bảo vệ việc làm trong nước (như tại Intel). Tuy nhiên, cùng những rào cản như chi phí cao, yêu cầu lao động chuyên môn và mạng lưới nhà cung ứng phức tạp, cũng khiến Mỹ khó mở rộng nhanh chóng năng lực sản xuất nội địa.

Thuế quan đối với xe tải nhập khẩu, được gọi là "thuế gà" (25% thuế áp lên xe tải từ năm 1964), đã giúp các hãng ô tô Mỹ như Ford và General Motors chiếm ưu thế trên thị trường xe bán tải tại Mỹ trong nhiều thập kỷ. Lý do thuế này hiệu quả là vì nó chỉ áp lên xe hoàn chỉnh, không phải linh kiện, và các nhà sản xuất trong nước có thể dễ dàng mở rộng sản xuất để đáp ứng nhu cầu. Hơn nữa, thuế này còn thúc đẩy các hãng xe nước ngoài như Toyota, Nissan, và Honda xây dựng nhà máy tại Mỹ để tránh bị áp thuế, từ đó tạo thêm việc làm và sản xuất trong nước.

Thuế quan có thể trở thành công cụ hiệu quả để bảo vệ việc làm trong một số ngành, nhưng chỉ khi được thiết kế một cách hợp lý. Một ví dụ điển hình là khi Mỹ áp thuế lên máy giặt nhập khẩu từ Trung Quốc vào năm 2017. Ban đầu, các nhà sản xuất chuyển sản xuất sang các quốc gia khác như Thái Lan và Việt Nam để tránh thuế quan. Tuy nhiên, khi Mỹ áp thuế toàn cầu vào năm 2018, các công ty lớn như Samsung và LG đã phải thay đổi chiến lược và quyết định xây dựng nhà máy tại Mỹ để tránh thuế. Điều này giúp tạo ra việc làm trong ngành sản xuất máy giặt tại Mỹ, tuy nhiên, chiến lược này cũng có những hệ quả không mong muốn: giá sản phẩm cao hơn, gây áp lực tài chính cho người tiêu dùng. Vì vậy, điều quan trọng là các chính sách thuế cần được thiết kế một cách cẩn thận, sao cho vừa đạt được mục tiêu bảo vệ việc làm trong nước, vừa không làm tăng chi phí quá mức cho người tiêu dùng. Vì vậy, mấu chốt là không nên chỉ tập trung vào bảo vệ một ngành cụ thể, mà phải xem xét tác động tổng thể đến nền kinh tế và quyền lợi của người tiêu dùng.

Các doanh nghiệp cần đặc biệt chú ý đến việc thuế quan ảnh hưởng đến các khoản mục trong báo cáo tài chính của họ như thế nào. Nếu thuế được áp lên sản phẩm cuối cùng (như hàng hóa hoàn chỉnh), điều này chủ yếu ảnh hưởng đến doanh thu của doanh nghiệp thông qua việc tăng giá bán hoặc giảm sản lượng bán ra. Tuy nhiên, nếu thuế được áp lên các linh kiện hoặc nguyên liệu đầu vào, nó sẽ làm tăng chi phí trực tiếp. Điều này gây áp lực lên lợi nhuận của công ty, vì họ phải đối mặt với chi phí cao hơn cho việc sản xuất. Khi đó, doanh nghiệp thường phải đối diện với các lựa chọn khó khăn, như quyết định có nên di dời sản xuất sang nơi khác với chi phí thấp hơn hay không, nhằm giảm bớt gánh nặng chi phí từ thuế.

Sản xuất hiện đại ngày nay không còn đơn giản như trước, khi một sản phẩm chỉ được sản xuất tại một quốc gia duy nhất. Thay vào đó, nó bao gồm một chuỗi cung ứng quốc tế phức tạp, trong đó các linh kiện và công đoạn sản xuất có thể diễn ra ở nhiều quốc gia khác nhau. Ví dụ, iPhone không chỉ sản xuất tại Trung Quốc, mà thực tế là một sản phẩm của mạng lưới sản xuất toàn cầu, trong đó sáng tạo và thiết kế được thực hiện tại Mỹ, còn việc sản xuất linh kiện và lắp ráp diễn ra chủ yếu tại các quốc gia châu Á. Vì thế, các chính sách thương mại cần được điều chỉnh kỹ lưỡng để phù hợp với thực tế của nền kinh tế toàn cầu hiện nay.