Chuỗi cung ứng châu Á bị Mỹ siết chặt vì lo ngại Trung Quốc

Mỹ ngày càng siết chặt các biện pháp thương mại với Đông Nam Á vì lo ngại rằng hàng hóa Trung Quốc đang “đội lốt” Việt Nam hay Indonesia để né thuế cao. Theo đó, hàng sản xuất tại Trung Quốc có thể được chuyển đến các nhà máy liên kết ở khu vực, nơi chỉ thực hiện một vài công đoạn đóng gói hoặc lắp ráp đơn giản rồi dán nhãn “Made in Vietnam” hoặc “Made in Indonesia” trước khi xuất sang Mỹ với mức thuế thấp hơn. Một số đơn vị vận chuyển thậm chí còn quảng cáo trên mạng xã hội Trung Quốc rằng họ có thể thay nhãn sản phẩm nhằm che giấu nguồn gốc thực sự. Hành vi này bị coi là “rửa nguồn gốc xuất xứ” — vi phạm quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới.

Trước áp lực từ Washington, Việt Nam, Thái Lan, Indonesia, Malaysia và Đài Loan đã nhanh chóng siết chặt hệ thống chứng nhận xuất xứ. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng lo ngại từ phía Mỹ đang bị thổi phồng, vì phần lớn hoạt động sản xuất ở khu vực này là thực chất, không phải trung chuyển trá hình.

Khi cố vấn thương mại Peter Navarro mô tả Việt Nam là “về cơ bản là một thuộc địa của Trung Quốc cộng sản” trong một cuộc phỏng vấn với Fox News vào tháng Tư, có lẽ ông ấy đã không phân biệt giữa chuyển hướng xuất khẩu của Trung Quốc và tái phân bổ của chúng. Điều sau, trong đó sản xuất đã chuyển từ Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa sang Việt Nam, là hoàn toàn hợp pháp.

“Bằng chứng cho thấy Việt Nam không phải là nơi dừng chân duy nhất cho phép Trung Quốc chuyển hướng xuất khẩu sang Mỹ để lách thuế ở quy mô đáng kể,” một báo cáo nghiên cứu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế đã ghi nhận vào tháng trước. Cường quốc sản xuất này đã “tăng giá trị gia tăng nội địa và giảm giá trị gia tăng của Trung Quốc trong các mặt hàng xuất khẩu chiến lược sang Mỹ,” các nhà nghiên cứu bổ sung. Hà Nội đã đạt được điều này một phần bằng cách thu hút nhiều đầu tư trực tiếp nước ngoài từ Trung Quốc, đặc biệt sau khi quan hệ thương mại giữa Bắc Kinh và Washington bắt đầu xấu đi trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump.

Khi nói đến các tranh chấp về chuyển hướng so với xuất khẩu thực sự, chính quyền Trump đã thể hiện một phong cách hành động đơn phương. Vào năm 2020, Hồng Kông đã phàn nàn với WTO về một yêu cầu mới của Mỹ rằng hàng hóa nhập khẩu được sản xuất tại thành phố này phải được ghi nhãn “Made in China.” Cơ quan thương mại đã đứng về phía Hồng Kông bằng cách bác bỏ tuyên bố của Mỹ rằng họ đã hành động để bảo vệ an ninh quốc gia. Mỹ đã kháng cáo quyết định này.

Chuỗi cung ứng châu Á, đặc biệt là tại Trung Quốc, đã ăn sâu bén rễ đến mức không dễ bị thay thế chỉ bằng các mệnh lệnh hành chính hay đòn thuế quan. Như nhà báo Patrick McGee của Financial Times chỉ ra trong cuốn Apple in China, riêng Apple — một công ty từ Cupertino, California — đã rót vào “công xưởng thế giới” hàng trăm tỷ USD, gấp đôi tổng viện trợ mà Mỹ dành cho châu Âu sau Thế chiến II qua Kế hoạch Marshall. Những khoản đầu tư khổng lồ như vậy không chỉ giúp Trung Quốc duy trì vị thế trung tâm trong chuỗi cung ứng toàn cầu mà còn nâng cao khả năng tạo ra giá trị thực sự trong hàng xuất khẩu. Từ mức 22% vào năm 2008, tỷ lệ hàm lượng nước ngoài trong xuất khẩu Trung Quốc đã giảm xuống dưới 16% vào năm 2020 — một minh chứng rõ ràng cho quá trình nội địa hóa sản xuất ngày càng sâu rộng.

Các cố vấn của ông Trump chắc chắn hiểu rõ sự khác biệt giữa việc trung chuyển hàng hóa để né thuế và việc các công ty Trung Quốc thực sự dịch chuyển sản xuất sang các nước Đông Nam Á như Việt Nam hay Indonesia. Tuy nhiên, việc chính quyền Mỹ vẫn tiếp tục áp thuế mạnh tay đối với cả hai hình thức cho thấy mục tiêu sâu xa không chỉ là chống gian lận thương mại, mà còn là phá vỡ toàn bộ chuỗi cung ứng châu Á. Ông Trump không muốn CEO Apple Tim Cook thay thế dây chuyền sản xuất ở Trung Quốc bằng một địa điểm ngoài nước Mỹ khác như Ấn Độ. Tham vọng lớn hơn là buộc các tập đoàn Mỹ đưa sản xuất quay trở lại trong nước và chặn đứng khả năng các công ty Trung Quốc như BYD hay Xiaomi mở rộng toàn cầu theo chiến lược "China+1", vươn lên thành những đối thủ tầm cỡ nghìn tỷ đô, cạnh tranh trực tiếp với các ông lớn của Mỹ.