Cuộc chiến chống giảm phát của Trung Quốc không chỉ là vấn đề nhu cầu

Trung Quốc vẫn chưa cho thấy dấu hiệu nào của một chiến thắng bền vững trong cuộc chiến chống giảm phát. Dù chỉ số giá tiêu dùng hàng năm đã quay trở lại mức dương trong tháng 6 — lần đầu tiên kể từ tháng 1 — nhưng ít ai tin rằng đà tăng giá sẽ kéo dài. Tình trạng thiếu hụt cầu vẫn là một vấn đề đáng lo. Bắc Kinh đã thực hiện một số biện pháp để khuyến khích tiêu dùng, nhưng cần đi xa hơn nữa, bao gồm củng cố hệ thống an sinh xã hội và lương hưu vốn còn nhiều bất cập, khiến người dân có xu hướng tiết kiệm để phòng ngừa rủi ro. Dù vậy, Trung Quốc khó có thể chiến thắng được các động lực giảm phát nếu Đảng Cộng sản Trung Quốc không giải quyết cả mặt còn lại của cán cân — đó là tình trạng dư cung quá mức.

Tăng trưởng giá sản xuất hàng năm đã ở mức âm từ tháng 10/2022. Sự yếu kém trong nhu cầu tiêu dùng nội địa buộc các nhà máy Trung Quốc phải giữ giá thấp để giành được thị phần. Nhưng giá thấp trong chuỗi cung ứng của Trung Quốc cũng là hệ quả tất yếu của sự cạnh tranh khốc liệt trong các ngành truyền thống như thép và xi măng, cũng như các ngành hiện đại như xe điện, pin mặt trời và trí tuệ nhân tạo.

Sau khi ban đầu bác bỏ các lo ngại của nước ngoài về tình trạng dư thừa công suất, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và các quan chức hàng đầu đã chỉ trích các nhà sản xuất trong nước vì tình trạng gọi là “neijuan” hay “nội cuốn” — khi áp dụng trong ngành công nghiệp, từ này ám chỉ sự cạnh tranh giá cả thái quá. Các chính sách của chính Bắc Kinh là nguyên nhân chính dẫn đến điều đó.

Trong những năm gần đây, ông Tập đã nhiều lần nhấn mạnh tầm quan trọng của “các lực lượng sản xuất chất lượng mới” đối với sự phát triển kinh tế Trung Quốc. Chiến lược này đề cao phát triển công nghệ tiên tiến và các ngành công nghiệp mới. Điều đó đang tạo ra một cuộc chen lấn tự do trong mô hình tư bản nhà nước của Trung Quốc. Doanh nghiệp đổ xô vào các ngành mới để thu hút sự hỗ trợ và danh tiếng chính trị. Các chính quyền địa phương — với những chỉ tiêu kinh tế do trung ương giao xuống — thường rót tiền trợ cấp, miễn giảm thuế và ưu đãi bảo hộ cho các ngành đang nổi. Việc thu hút các doanh nghiệp mở rộng cũng giúp chính quyền địa phương tăng nguồn thu thuế.

Nhưng hệ quả là đầu tư ồ ạt và trùng lặp. Nhà máy và dây chuyền sản xuất mới được xây dựng mà không cân nhắc đến nhu cầu đầu ra. Hàng tồn kho tăng vọt, giá bán lẻ bị cắt giảm — đôi khi còn thấp hơn cả giá thành — khi các nhà sản xuất cố gắng duy trì thị phần. Các cảng biển trở thành bãi đỗ xe điện, chip AI thì nằm phủ bụi trong các trung tâm dữ liệu mới xây. Giờ đây, việc xuất khẩu tình trạng dư thừa này trở nên khó khăn hơn, khi các đối tác thương mại của Trung Quốc ngày càng cảnh giác với tác động tiêu cực từ hàng hóa giá rẻ lên ngành sản xuất nội địa của họ.

Bắc Kinh đang gây sức ép lên các quan chức địa phương và các ngành công nghiệp nhằm kiềm chế tình trạng “nội cuộn”. Các lĩnh vực như xi măng, thép và xây dựng đã tuyên bố sẽ điều chỉnh. Trung Quốc từng có kinh nghiệm kiểm soát tình trạng dư thừa trong quá khứ, nhưng chủ yếu ở các ngành do nhà nước kiểm soát. Việc kiểm soát các ngành có tính cạnh tranh cao sẽ không hề đơn giản nếu không có những cải cách đáng kể.

Chính phủ cần hạn chế việc chi tiêu hào phóng; một thị trường quốc gia thống nhất có thể giúp kiềm chế khả năng của các địa phương trong việc đưa ra các ưu đãi bóp méo thị trường. Việc thay đổi các mục tiêu phát triển của các tỉnh, chuyển trọng tâm khỏi GDP, sẽ giúp giảm bớt sự tập trung hẹp vào sản lượng. Thắt chặt khung pháp lý về sở hữu trí tuệ có thể hạn chế tình trạng trùng lặp và khuyến khích đổi mới sáng tạo. Nói cách khác, Bắc Kinh cần tạo điều kiện cho một môi trường cạnh tranh tự do và công bằng hơn.

Có thể ông Tập sẽ ưu tiên việc đặt ra giới hạn và ép các nhà sản xuất giảm sản lượng. Nhưng ông cũng có thể lo ngại việc điều chỉnh quá mức, bởi chính ông đã đặt ngành sản xuất hiện đại làm trụ cột trung tâm cho mô hình tăng trưởng của Trung Quốc. Tuy nhiên, Bắc Kinh cần nhận ra rằng chính sự hỗ trợ quá mức từ nhà nước mới là vấn đề. Nhà nước có thể xây dựng nhà máy — nhưng không thể “sản xuất” ra hiệu quả.