Cuộc chiến thuế quan: EU xuống nước, Mỹ thắng thế

Thay vì phối hợp cùng Canada và Trung Quốc để trả đũa ngay lập tức – nhằm gây sức ép lên người tiêu dùng và doanh nghiệp Mỹ, EU, bị ràng buộc bởi quan điểm bất đồng giữa các quốc gia thành viên, đã chọn cách chịu đựng để hy vọng đạt được một thỏa thuận tốt hơn.

Theo thỏa thuận khung mà Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen và Trump đạt được tại sân golf Turnberry hôm Chủ nhật, EU đã chấp nhận mức thuế cơ sở 15% của Mỹ, trong đó bao gồm cả ô tô – một mặt hàng then chốt – nhưng không bao gồm thép, vốn sẽ áp dụng hệ thống hạn ngạch.

Giới hoạch định chính sách EU thở phào vì tránh được một cuộc chiến thương mại xuyên Đại Tây Dương, nhưng cũng không khỏi tiếc nuối: liệu EU – khối thương mại lớn nhất thế giới và được cho là có sức nặng kinh tế – có thể đạt được điều kiện tốt hơn nếu không quá mềm mỏng ngay từ đầu?

“Ông ta là kẻ bắt nạt trong sân trường và chúng ta đã không cùng những người khác đứng lên chống lại ông ta,” một nhà ngoại giao nói. “Những ai không đoàn kết thì sẽ bị ‘treo cổ’ riêng lẻ.”

Georg Riekeles, cựu quan chức Ủy ban từng đàm phán Brexit, nhận xét: mối đe dọa gần đây nhất của EU là áp thuế trả đũa trị giá 93 tỷ euro với hàng Mỹ đã đến quá muộn.

“Với góc nhìn hiện tại, EU đã có thể xử lý tình huống tốt hơn nếu phản ứng mạnh mẽ ngay từ tháng 4, phối hợp cùng đòn trả đũa của Trung Quốc – điều khiến thị trường và cả Trump choáng váng,” Riekeles, hiện làm việc tại Trung tâm Chính sách châu Âu, nhận định.

Trump xem EU là “ký sinh trùng”, sống nhờ vào thị trường Mỹ giàu có trong khi lại đóng cửa thị trường nội địa thông qua quy định và tiêu chuẩn. Ông từng tuyên bố EU được “lập ra để chơi xỏ Mỹ” và “thậm chí còn tệ hơn cả Trung Quốc”.

Phản ứng của EU sau khi Trump quay lại Nhà Trắng hồi tháng 1 bị đánh giá là chậm chạp. Mọi kế hoạch chuẩn bị từ nhiều tháng trước – do nhóm chuyên trách bao gồm các quan chức thương mại cao cấp như Sabine Weyand và cố vấn thương mại Tomas Baert dẫn dắt – tan thành mây khói.

Họ từng soạn sẵn một kế hoạch ba bước, lấy cảm hứng từ nhiệm kỳ đầu của Trump: thứ nhất, hứa giảm thâm hụt thương mại gần 200 tỷ euro bằng cách mua thêm khí đốt, vũ khí và nông sản Mỹ; thứ hai, đề xuất giảm thuế lẫn nhau. Nếu thất bại, họ sẽ chuẩn bị các biện pháp trả đũa và chờ thị trường hoặc lạm phát buộc Trump phải lùi bước.

Nhưng Trump ra đòn sớm hơn dự kiến và đến tháng 3 đã áp thuế 25% lên thép, nhôm và ô tô.

Tại cuộc họp ở Luxembourg trong tháng đó, nhiều bộ trưởng thương mại yêu cầu phản ứng mạnh mẽ. Đức, Pháp và một số nước khác thúc đẩy việc kích hoạt “vũ khí thương mại hạng nặng” – công cụ chống cưỡng ép, vốn được thiết kế sau nhiệm kỳ đầu của Trump để phản công khi thương mại bị dùng làm đòn ép chính trị.

Tuy nhiên, theo các nhà ngoại giao, không có đa số quốc gia ủng hộ cách tiếp cận quyết liệt này. Weyand kêu gọi các đại sứ EU – nhóm họp hàng tuần – giữ “sự kiên nhẫn chiến lược”.

Khi Anh đạt thỏa thuận với Washington vào tháng 5, chấp nhận mức thuế cơ sở 10%, điều này càng khiến một số nước thành viên EU nghiêng về giải pháp thương lượng, đặc biệt là Berlin.

Trong khi đó, cuộc ăn miếng trả miếng giữa Mỹ và Trung Quốc dần hạ nhiệt, xoa dịu nỗi lo hỗn loạn thương mại toàn cầu. Thị trường chứng khoán lên đỉnh, dù mức thuế vẫn cao và rủi ro còn đó.

Thủ tướng Ý Giorgia Meloni và Thủ tướng Đức Friedrich Merz suốt nhiều tháng vẫn cố giữ đề xuất ban đầu: xóa bỏ mọi thuế công nghiệp nếu Mỹ cũng làm vậy, dù Washington luôn yêu cầu nhượng bộ đơn phương. Berlin còn bận tìm kiếm “cơ chế bù trừ” phức tạp để giảm thiểu tác động lên các hãng xe Đức sản xuất tại Mỹ.

Khi các quan chức EU còn áp dụng quy tắc đấm bốc kiểu Queensberry, Trump đã lao vào như một trận ẩu đả ngoài phố New York.

Ủy viên thương mại EU Maroš Šefčovič đã bảy lần đến Washington, đề xuất các điểm đồng thuận, kêu gọi duy trì mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương và thúc đẩy đề xuất bù trừ cho ô tô Đức. Tổng cộng, ông dành hơn 100 giờ thương lượng nhưng đầy bế tắc.

Một thỏa thuận về thuế 10% “có đi có lại”, được thương lượng từ tháng 7 với đại diện thương mại Mỹ Jamieson Greer và Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick, đã bị Trump bác bỏ. Thay vào đó, Trump dọa tăng thuế lên EU từ 20% lên 30% kể từ tháng 8.

Mối đe dọa của Trump trước đó đã phát huy tác dụng. Gói trả đũa mà EU từng tạm hoãn từ tháng 4 đã bị cắt từ 26 tỷ euro xuống 21 tỷ euro, sau khi Pháp, Ireland và Ý vận động để loại bỏ mặt hàng bourbon khỏi danh sách — vì Trump dọa sẽ đánh thuế ngược lên rượu châu Âu. Nếu chiều theo mọi yêu cầu của các nước, danh sách này chỉ còn giá trị 9 tỷ euro, theo tiết lộ với Financial Times.

Trong suốt quá trình đàm phán, điện thoại của Šefčovič liên tục nhận được lời thúc giục thận trọng từ các bộ trưởng.

Simon Harris, Bộ trưởng Thương mại Ireland, là người gọi thường xuyên. Ông muốn bảo vệ ngành dược phẩm, rượu và thịt bò khỏi nguy cơ bị Mỹ đánh thuế, đồng thời liên tục đăng bài trên mạng xã hội để khẳng định lập trường này. Giới doanh nghiệp cũng lên tiếng kêu gọi kiềm chế, sẵn sàng chấp nhận giảm lợi nhuận còn hơn bị đánh thuế cao.

Gói trả đũa thứ hai trị giá 72 tỷ euro cuối cùng cũng được thông qua vào ngày 24/7, nâng tổng giá trị các biện pháp trả đũa lên 93 tỷ euro, nhưng chỉ dùng nếu đàm phán thất bại.

Sự mập mờ kéo dài trong định hướng đàm phán cũng phơi bày rạn nứt trong nội bộ Ủy ban. Weyand – người từng áp dụng chiến thuật cứng rắn trong đàm phán Brexit – liên tục kêu gọi lập trường mạnh mẽ hơn, đối lập với xu hướng ôn hòa của von der Leyen, theo nhiều nhà ngoại giao.

Chính phủ Pháp, dù cố gắng bảo vệ doanh nghiệp nội địa, cũng nhiều lần yêu cầu Ủy ban áp dụng cách tiếp cận cứng rắn hơn trước các mức thuế của Trump.

Tuy nhiên, Chủ tịch Ủy ban và các cố vấn thân cận lập luận rằng rủi ro từ những đòn trả đũa tiếp theo – như đe dọa đánh thuế ngành dược phẩm EU – là quá lớn. Một cuộc chiến thương mại leo thang có thể lan sang các lĩnh vực khác.

Sự phụ thuộc của châu Âu vào bảo đảm an ninh từ Mỹ là một lý do khác khiến nhiều quốc gia, đặc biệt ở Đông và Bắc Âu, không muốn gây căng thẳng thương mại. Họ lo Trump sẽ cắt viện trợ vũ khí cho Ukraine, rút quân khỏi châu Âu hoặc thậm chí rút khỏi NATO.

Một ưu tiên khác của von der Leyen là bảo vệ quyền điều tiết của EU. Ngành công nghệ Mỹ đang gây áp lực để Trump buộc EU nới lỏng các luật liên quan đến phát ngôn trực tuyến và quản lý dữ liệu, cũng như phản đối thuế kỹ thuật số quốc gia. Cho đến nay, von der Leyen từ chối thỏa hiệp.

“Một số người trong Tổng vụ Thương mại coi đây là một tranh chấp thương mại điển hình và muốn đáp trả mạnh, nhưng von der Leyen phải cân nhắc tổng thể và điều đó khiến bà ấy thận trọng hơn,” theo Mujtaba Rahman, Giám đốc khu vực châu Âu của hãng tư vấn rủi ro Eurasia Group.

Sau khi Trump từ chối thỏa thuận mà chính các quan chức của ông đưa ra, đội đàm phán EU buộc phải chấp nhận mức thuế 15%. Họ trình phương án này lên các đại sứ quốc gia trong tuần này.

Các quan chức sẽ cố gắng trình bày đây là một thỏa thuận “giữ nguyên hiện trạng”, vì mức 15% bao gồm cả mức thuế trung bình 4.8% trước đó. Nhưng thực tế, theo trọng số thương mại, mức thuế Mỹ trước đây đối với hàng EU chỉ là 1.6%.

“Không thể che giấu được sự thật là EU đã bị cuốn phăng bởi cơn lốc Trump,” một đại sứ nói. “Ông ấy đã tìm ra chính xác ngưỡng chịu đựng của chúng ta nằm ở đâu.”