Cuộc chiến thương mại: Trump thật sự đã thắng, hay sóng gió mới chỉ bắt đầu?

William Clayton, một doanh nhân từng phục vụ nhiều tổng thống Mỹ và trở thành một trong những kiến trúc sư chính của Kế hoạch Marshall, không ưa thích các mức thuế quan. Ông coi các rào cản được dựng lên trong thời kỳ Đại Suy Thoái là một trong những tội ác lớn của thế kỷ. Thật khó tưởng tượng rằng Clayton, người tin rằng thương mại tự do quan trọng đối với sự thịnh vượng cũng như viện trợ và bảo đảm an ninh của Mỹ, sẽ đồng ý với những nỗ lực của Donald Trump nhằm định hình lại thương mại.

Dù Donald Trump đẩy thuế quan lên mức cao nhất kể từ thời luật Smoot-Hawley năm 1930, những hệ quả nghiêm trọng mà giới quan sát từng cảnh báo vẫn chưa xuất hiện ngay lập tức. Nền kinh tế toàn cầu chưa lao dốc, nhà đầu tư vẫn mua vào tài sản Mỹ và Quỹ Tiền tệ Quốc tế dự báo tăng trưởng sẽ không sụp đổ đột ngột, trong khi lạm phát vẫn nằm trong tầm kiểm soát. Thế nhưng, câu hỏi đặt ra là liệu đây có phải một chiến thắng thực sự hay chỉ là khoảng lặng tạm thời trước khi tác động tiêu cực bùng phát?

Đáng chú ý là các quốc gia không hẳn đang xếp hàng để phản công. Ngoại trừ Trung Quốc, đã có rất ít hành động trả đũa. 'Đây không phải là một cuộc chiến khi chỉ một bên chiến đấu,' các nhà kinh tế của JPMorgan Chase & Co. đã nói trong một ghi chú gần đây. 'Tác động chính từ cuộc chiến thương mại sẽ đến từ việc tăng thuế của Mỹ, nhưng chúng tôi cũng tìm kiếm sự trả đũa rộng rãi từ các đối tác thương mại của Mỹ.' Cuộc phản công 'chưa xảy ra; trên thực tế, các rào cản đối với xuất khẩu của Mỹ đã được hạ thấp,' họ viết.

Tuy nhiên, công ty không hề dự đoán rằng sẽ không có tổn hại nào. Niềm tin kinh doanh đang giảm nhưng chưa sụp đổ. Chi tiêu vốn sẽ bị hạn chế. Và mặc dù nguy cơ suy thoái vẫn cao, một kết quả tốt hơn vẫn rất khả thi.

Từ chỗ lo ngại viễn cảnh kinh tế toàn cầu hỗn loạn, giới lãnh đạo và thị trường giờ chuyển sang tâm thế thận trọng hơn nhưng bớt bi quan. Chủ tịch ECB Christine Lagarde cảnh báo phải chuẩn bị cho kịch bản Mỹ kéo thế giới vào xung đột kinh tế sâu rộng, trong khi Thủ tướng Singapore Lawrence Wong chỉ trích thuế quan là hành động đi ngược tinh thần hợp tác và cựu Thống đốc Ngân hàng Trung ương Canada Mark Carney nhận định quan hệ với Washington sẽ thay đổi vĩnh viễn. Ở chiều ngược lại, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình linh hoạt điều chỉnh, khi cần cứng rắn đáp trả nhưng cũng hạ giọng để tránh leo thang, dẫn đến việc Bắc Kinh và Washington vừa gia hạn thêm 90 ngày tạm hoãn tăng thuế.

Ấn Độ, quốc gia đã là chủ đề của một số dự báo lạc quan khi nền kinh tế Trung Quốc chậm lại, là một trong số ít nền kinh tế quan trọng chưa đạt được thỏa thuận với Trump. Nhưng Thủ tướng Narendra Modi cũng chưa đáp trả từng bước hay thể hiện mong muốn trả thù các doanh nghiệp Mỹ. Thống đốc Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ đã bác bỏ tuyên bố của Trump rằng thương mại đã chết ở đó. Ông ca ngợi đóng góp của Ấn Độ vào tăng trưởng toàn cầu — khoảng 18% so với khoảng 11% của Mỹ — và khẳng định nền kinh tế vẫn đang hoạt động tốt. Điều này nằm trong phạm vi dự đoán của IMF.

Brazil, một quốc gia đang phát triển nhưng gặp khó khăn trong việc phát huy tiềm năng, cũng từ chối khuất phục. Tổng thống Luiz Inacio Lula da Silva ghét sự phụ thuộc vào Mỹ và muốn được đối xử bình đẳng. Nhưng Trump không thích vụ kiện chống lại người tiền nhiệm của Lula vì bị cáo buộc âm mưu đảo chính. Brazil đang cố gắng phát triển một giải pháp thay thế cho đồng đô la và đặt giá trị lớn vào các mối quan hệ thương mại với nhóm BRICS của các nền kinh tế mới nổi. Nhiều quốc gia trong số đó, và các thành viên tiềm năng của khối, đã đạt được thỏa thuận với Trump, hoặc có khả năng sẽ làm như vậy. Brazil sẽ đi đến một sự sắp xếp nào đó.

Các phụ tá của Donald Trump tin rằng thị trường Mỹ quá hấp dẫn để các nước dám làm ngơ, và thực tế phần nào chứng minh điều đó: kinh tế toàn cầu chậm lại nhưng chưa sụp đổ, nhà đầu tư nước ngoài vẫn mua trái phiếu Kho bạc Mỹ và đồng USD tiếp tục giữ vị thế trung tâm của hệ thống tài chính. Tuy nhiên, những quốc gia bị tổn thương sẽ không quên trải nghiệm này, khi sức mạnh kinh tế châu Á ngày càng gia tăng và xu hướng hội nhập sâu hơn với Trung Quốc nổi bật hơn, đe dọa làm suy giảm ảnh hưởng của Mỹ. Nỗ lực phá vỡ trật tự thương mại hiện tại có thể trở thành con dao hai lưỡi với chính Washington — chỉ là tác động xấu chưa hiện ra ngay.

Clayton, người từng trở thành quan chức kinh tế hàng đầu của Bộ Ngoại giao, tin rằng thương mại mạnh mẽ giữa các quốc gia Tây Âu bị tàn phá quan trọng chẳng kém gì việc tái thiết cơ sở hạ tầng. Ông cho rằng hậu quả kinh tế từ chiến tranh đã bị đánh giá thấp; chủ nghĩa tư bản có thể vực dậy châu lục và ngăn chặn sự sụp đổ chính trị của các nước chủ chốt. Theo cuốn The Marshall Plan: Dawn of the Cold War của Benn Steil, Clayton khẳng định Mỹ “phải tự mình điều phối mọi thứ.”