Nỗi sợ lớn nhất của Nhật Bản không phải là Trung Quốc hay Triều Tiên, mà là Mỹ

Liên minh Mỹ - Nhật chưa bao giờ vừa mạnh mẽ vừa mong manh đến thế. Trong bối cảnh các mối đe dọa từ Trung Quốc và Triều Tiên ngày càng gia tăng, người Nhật lại tỏ ra lo ngại nhất về chính nước Mỹ — đối tác đồng minh thân cận nhất của họ. Dưới thời Donald Trump, chủ nghĩa “Nước Mỹ trên hết” và các chính sách thương mại cứng rắn như thuế quan đang làm dấy lên những hoài nghi sâu sắc tại Tokyo về cam kết lâu dài của Washington với trật tự toàn cầu.

Với Nhật Bản, mối quan hệ với Mỹ không chỉ là nền tảng của chính sách đối ngoại sau Thế chiến II, mà còn là trụ cột sống còn trước áp lực từ Bắc Kinh. Một sự rạn nứt trong liên minh này — dù chưa xảy ra — có thể buộc Nhật phải cân nhắc những lựa chọn chiến lược chưa từng có, kể cả phát triển vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, khi mối quan hệ đang ở thời kỳ vững vàng, nỗi lo về một thế giới không còn Mỹ lại âm thầm lớn dần trong giới hoạch định chính sách Nhật Bản.

Trên nhiều phương diện, mối quan hệ đang phát triển mạnh mẽ. Nhật Bản đang tăng cường sức mạnh quân sự, bằng cách lên kế hoạch gần như tăng gấp đôi chi tiêu quốc phòng từ năm 2022 đến 2027.

Tokyo cũng đã tự biến mình thành một tài sản khu vực quan trọng bằng cách gắn kết với các quốc gia ở Đông Nam Á, nơi quan hệ của Mỹ đôi khi căng thẳng. Trong việc tăng cường quan hệ đối tác an ninh với Ấn Độ, Úc và Philippines, và tham gia vào một loạt các thỏa thuận ba bên và bốn bên, Nhật Bản đã trở thành một nút thắt quan trọng trong mạng lưới an ninh khu vực đang nổi lên.

Tuy nhiên, những thách thức đang dần hiện ra. Nhật Bản có thể sẽ gặp khó khăn trong việc đẩy chi tiêu quốc phòng vượt quá 2% GDP sau năm 2027, chứ chưa nói đến mức 5% mà Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đề xuất trong bài phát biểu gần đây tại Đối thoại Shangri-La ở Singapore. Các quan chức Nhật hoan nghênh những tuyên bố rằng khu vực Thái Bình Dương là ưu tiên hàng đầu của Mỹ, nhưng họ vẫn nghi ngờ sau khi Mỹ lại can thiệp quân sự vào Trung Đông. Mặc dù hợp tác an ninh giữa các quốc gia này ngày càng sâu sắc, thì nỗi lo về hướng đi dài hạn của quan hệ hai nước cũng ngày một lớn.

Vấn đề đau đầu nhất nằm ở lĩnh vực kinh tế. Cựu Tổng thống Donald Trump được khen ngợi vì đã chấp thuận thương vụ Nippon Steel mua lại US Steel, sau khi người tiền nhiệm Joe Biden ngăn chặn thương vụ này với lý do “an ninh quốc gia” mang tính ngụy tạo. Tuy nhiên, các đề xuất áp thuế của ông Trump lại gây phẫn nộ với phía Nhật. Tokyo từng ký hiệp định thương mại mới với ông Trump trong nhiệm kỳ đầu và hy vọng rằng, với tư cách là đồng minh quan trọng nhất của Mỹ, họ sẽ không bị coi như kẻ thù thương mại.

Một thỏa thuận để ngăn Trump tái áp các mức thuế khắc nghiệt có vẻ khả thi: Nhật không thể mạo hiểm bước vào một cuộc chiến thương mại với Mỹ trong khi đang đối mặt với nguy cơ chiến tranh thực sự với Trung Quốc. Nhưng nhiều người ở Tokyo cảm thấy rằng Mỹ đang dần từ bỏ trật tự kinh tế toàn cầu mở mà chính họ từng xây dựng và dẫn dắt.

Tại Diễn đàn Tương lai Châu Á do Nikkei tổ chức tuần trước, cả Thủ tướng Shigeru Ishiba và Ngoại trưởng Takeshi Iwaya đều nhấn mạnh rằng Nhật Bản và các nước láng giềng cần hợp tác để bảo vệ tự do thương mại. Hàm ý không nói ra là: chính Mỹ đang là bên tấn công mô hình này.

Ngoài ra còn có những mối băn khoăn chính trị — ở cả hai phía. Chính phủ thiểu số của ông Ishiba được dự đoán sẽ mất thêm ghế trong cuộc bầu cử quốc hội sắp tới, điều có thể kích hoạt một cuộc đấu đá nội bộ nhằm vào vị thủ tướng không được lòng dân này. Dù ai nắm giữ chiếc ghế ấy, thì Nhật Bản có thể vẫn sẽ có những nhà lãnh đạo yếu kém trong tương lai gần — điều sẽ cản trở nỗ lực thực hiện các cải cách kinh tế và an ninh lớn, chưa kể đến việc ứng phó với cuộc khủng hoảng nhân khẩu học đang đến gần.

Nếu chính trị Nhật có phần buồn tẻ, thì chính trị Mỹ dường như khiến người ta hoang mang. Một siêu cường từng là nguồn lực đem lại hòa bình và thịnh vượng toàn cầu giờ lại đe dọa cướp đất từ các đồng minh và làm chao đảo kinh tế thế giới bằng các quyết định chính sách tùy hứng, thiếu cân nhắc.

Chính quyền Trump đang làm suy yếu hệ sinh thái đổi mới và dòng chảy nhân tài quốc tế — vốn là nền tảng cho ưu thế kinh tế Mỹ. Họ cũng đang cắt giảm cấu trúc an ninh quốc gia giúp tổng thống xử lý các cuộc khủng hoảng nguy hiểm. Nghiêm trọng hơn, việc một người từng thắng hai nhiệm kỳ tổng thống nhưng luôn thiếu thiện cảm với các đồng minh và việc gắn kết toàn cầu, đã làm dấy lên những nghi ngại: Liệu nhiệm kỳ của ông Trump có đánh dấu sự khởi đầu cho một kỷ nguyên “Nước Mỹ trên hết” kéo dài, trong đó Washington rút khỏi trật tự quốc tế mà họ từng dẫn dắt?

Thật khó để diễn tả hết sự chấn động mà điều đó sẽ gây ra với Nhật Bản. Quốc gia này đã hồi sinh sau Thế chiến II dưới sự bảo trợ và bảo vệ của Mỹ. Các quan chức Nhật hiểu rõ rằng cán cân khu vực sẽ sụp đổ nếu Washington thoái lui, trong khi Bắc Kinh ngày càng lớn mạnh. Trong hàng chục năm, liên minh với Mỹ là nền tảng trong chính sách đối ngoại của Nhật. Nếu liên minh ấy rạn nứt, thì những biện pháp cực đoan — như phát triển vũ khí hạt nhân — có thể trở thành điều kiện sống còn để Nhật tồn tại.

Không ai tôi gặp nghĩ rằng sự đổ vỡ ấy sẽ xảy ra ngay lập tức. Trên thực tế, hiện tại không nhiều quốc gia hợp tác chặt chẽ với nước Mỹ dưới thời Trump hơn Nhật Bản. Nhưng về lâu dài, cũng không quốc gia nào gặp thách thức lớn hơn trước những gì mà nhiệm kỳ tổng thống của ông Trump có thể báo hiệu về cách tiếp cận toàn cầu của nước Mỹ. Vì thế, liên minh Mỹ - Nhật vẫn đang phát triển mạnh mẽ — ngay cả khi các chiến lược gia Nhật đã bắt đầu cân nhắc đến một thế giới “hậu nước Mỹ”.