Sáu tháng đầu nhiệm kỳ: Trump làm nước Mỹ yếu đi ra sao?

Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả Martin Wolf - Financial Times

Abbe Lowell – cựu luật sư bào chữa cho Jared Kushner và Hunter Biden – cảnh báo rằng Trump đang đẩy nền dân chủ Mỹ đến bờ vực sụp đổ. Các hành động bao gồm các sắc lệnh hành pháp chống lại các hãng luật và việc bổ nhiệm những người trung thành nhưng thiếu năng lực vào các vị trí then chốt. Đáng lo ngại nhất, như Edward Luce lưu ý, là việc mở rộng quyền lực và nguồn lực cho Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan (ICE), vốn vận hành như một lực lượng mật vụ.

Liên quan chặt chẽ là cuộc tấn công vào chính phủ. “Bộ Năng suất Chính phủ” do Elon Musk lãnh đạo thực chất là một "trò bịp". Mục tiêu không phải là hiệu quả mà là sự phục tùng. Nó nhằm phá hủy tính độc lập của công chức. Trong quá trình đó, nhiều hoạt động có giá trị cũng bị tiêu diệt, đặc biệt là các chương trình y tế của USAID. Cái giá phải trả sẽ rất lớn.

Một khía cạnh khác là việc Trump sử dụng quyền khẩn cấp và sắc lệnh hành pháp một cách rộng rãi. Chỉ trong vài tháng đầu nhiệm kỳ, ông đã ban hành 168 sắc lệnh, nâng tổng số lên mức cao hơn hẳn so với các tổng thống gần đây.

Mối lo tiếp theo là sự hợp thức hóa tham nhũng. Điều này có thể thấy rõ qua hành vi của chính ông và gia đình ông. Ngoài ra, nó còn thể hiện ở việc tạm dừng thực thi Đạo luật chống tham nhũng ở nước ngoài (FCPA), từng là biểu tượng cho chuẩn mực hành xử tốt.

Còn cơ bản hơn nữa là cuộc chiến chống lại khoa học – một nguồn gốc lớn tạo nên sự khác biệt của Mỹ. Larry Diamond từ Stanford, một chuyên gia hàng đầu về dân chủ, viết rằng: “Phạm vi và mức độ tàn phá mà Trump đang gây ra đối với vai trò lãnh đạo khoa học và công nghệ của nước Mỹ lớn đến mức khó hiểu.”

Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng là chính sách tài khóa vừa được thông qua trong “Đạo luật Một Dự Luật Đẹp Tuyệt Vời.” Đạo luật này đảm bảo thâm hụt ngân sách khổng lồ kéo dài vô thời hạn. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc thâm hụt tài khoản vãng lai sẽ kéo dài mãi mãi, vì đây là cách nền kinh tế Mỹ cân bằng cung và cầu.

Giờ hãy nhìn vào tác động với quan hệ quốc tế và các hàng hóa công toàn cầu mà Mỹ từng cung cấp.

Trên hết, cuộc chiến thương mại vẫn chưa kết thúc. Lệnh tạm dừng 90 ngày với các mức thuế “ngày giải phóng” sắp hết hiệu lực. Mỹ mới chỉ đạt được thỏa thuận với một vài đối tác. Cuộc chiến kinh tế "phá hoại" này sẽ còn tiếp tục. Đây là đòn đánh vào các thể chế mà chính Mỹ đã tạo ra sau Thế chiến II. Nó cũng đang làm tổn hại các liên minh của Mỹ. Rộng hơn, tất cả các cam kết của Mỹ đều bị nghi ngờ.

Chế độ thương mại toàn cầu, hệ thống tiền tệ dựa trên đồng USD và khoa học – ba trụ cột từng được Mỹ bảo vệ như những hàng hóa công toàn cầu – đang bị chính Donald Trump làm lung lay. Cuộc chiến thương mại do ông phát động không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn phá vỡ hệ thống thương mại quốc tế được xây dựng sau Thế chiến II. Trong khi đó, các chính sách tài khóa bốc đồng và chi tiêu thâm hụt lớn khiến người ta nghi ngờ tính ổn định của đồng USD, làm suy giảm lòng tin vào nước Mỹ với tư cách là “người phát hành” của đồng tiền toàn cầu. Cùng lúc, chủ nghĩa phủ nhận biến đổi khí hậu của Trump – thể hiện qua việc bác bỏ mọi dữ kiện khoa học nếu thấy “không thuận tiện” – đang đe dọa nghiêm trọng vai trò dẫn đầu của Mỹ trong khoa học. So sánh với Lysenkoism, phong trào phản khoa học từng làm nông nghiệp Liên Xô khủng hoảng, không phải là sự phóng đại – bởi những gì Trump đang làm có thể để lại hậu quả lâu dài cho cả nước Mỹ lẫn thế giới.

Những gì Donald Trump đang làm không chỉ khiến nước Mỹ suy yếu từ bên trong mà còn làm giảm khả năng cạnh tranh với Trung Quốc – đối thủ chiến lược lớn nhất của Mỹ trong thế kỷ 21. Cuộc cạnh tranh này lẽ ra có thể được quản lý một cách hợp lý vì lợi ích chung, nhưng các chính sách đơn phương, bốc đồng và phản khoa học của Trump đang khiến Mỹ đánh mất cả lợi thế thể chế lẫn giá trị cốt lõi như tự do ngôn luận, pháp quyền và dân chủ. Tệ hơn, ông còn làm suy giảm nghiêm trọng uy tín quốc tế của nước Mỹ – một yếu tố từng giúp Mỹ trở thành trụ cột của trật tự toàn cầu. Trong bối cảnh đó, kỳ vọng rằng một nước Mỹ đang tự phá bỏ chính mình có thể sánh ngang với một đối thủ đông dân gấp bốn lần, có kế hoạch lâu dài như Trung Quốc, là điều hoàn toàn phi thực tế.