Phố Wall tại Trung Quốc: Con đường chông gai và triển vọng lu mờ

Giữa tháng 12, đại diện từ những gã khổng lồ ngân hàng của phố Wall đã ngồi vào bàn đàm phán với quan chức Bộ Tài chính Hoa Kỳ. Mục đích: tìm hiểu cách thức giúp khách hàng tuân thủ quy định mới khi đầu tư vào các doanh nghiệp Trung Quốc có nguy cơ đe dọa an ninh quốc gia.

Sau cuộc họp, các nhà băng Goldman Sachs, Morgan Stanley và những tổ chức tài chính lớn khác rời đi trong tâm trạng hoang mang, với nhiều câu hỏi hơn là giải đáp về tiêu chí xác định thương vụ hợp lệ và yêu cầu báo cáo cần thiết để không vi phạm những hướng dẫn phức tạp, theo nguồn tin am hiểu yêu cầu giấu tên.

"Các ngân hàng có thể sẽ dè dặt hơn khi đề xuất một số thương vụ" dưới các quy định này, Christian Davis, đối tác tại Akin Gump Strauss Hauer & Feld LLP - chuyên tư vấn luật an ninh quốc gia - nhận định. "Tôi dự đoán rằng điều này sẽ tạo hiệu ứng lạnh giá, làm chùn bước các nhà đầu tư vào doanh nghiệp Trung Quốc."

Sự mập mờ trong hướng dẫn từ phía Mỹ chỉ là minh chứng mới nhất cho thách thức khổng lồ mà các định chế tài chính phố Wall đang đối mặt khi tìm cách thâm nhập thị trường dịch vụ tài chính 67 nghìn tỷ đô la của Trung Quốc. Năm năm sau khi Trung Quốc rộng mở cánh cửa hệ thống ngân hàng ra thế giới, các nhà cho vay đang bị đặt vào thế kìm kẹp: một bên là nền kinh tế Trung Quốc trì trệ làm cạn kiệt dòng chảy thương vụ, bên kia là Mỹ không ngừng siết chặt các hạn chế đối với đầu tư vào Trung Quốc. Giờ đây, khi cả hai quốc gia đang áp đặt thuế quan mới và căng thẳng leo thang dưới thời Tổng thống Donald Trump, triển vọng chỉ có thể trở nên ảm đạm hơn.

Sự sụp đổ của làn sóng mở rộng ngân hàng đầu tư tại Trung Quốc đánh dấu một bước ngoặt lớn đối với phố Wall. Từng được coi là viên ngọc quý của nền tài chính toàn cầu, Trung Quốc giờ đây chỉ còn là hy vọng mờ nhạt, buộc các ngân hàng lớn phải tái thiết chiến lược tăng trưởng. Dù nhiều tổ chức đang chuyển hướng nguồn lực châu Á sang Nhật Bản và Ấn Độ, khoảng trống do Trung Quốc để lại khó lòng bù đắp. Các ngân hàng toàn cầu hiện có trên 45 tỷ đô la dính líu tại Trung Quốc, thị trường từng được kỳ vọng sẽ mang về gần 9 tỷ đô la lợi nhuận hàng năm vào năm 2030 theo ước tính ban đầu.

Bầu không khí ảm đạm hiện tại tương phản rõ rệt với sự lạc quan tràn trề chỉ vài năm trước, khi Jamie Dimon - Giám đốc điều hành JPMorgan Chase & Co. - tuyên bố sẽ đem "toàn bộ sức mạnh" đến Trung Quốc, và Goldman Sachs Group Inc. dự kiến tăng gấp đôi nhân sự trong kịch bản lạc quan nhất. Những tham vọng đó nay chỉ còn là ảo mộng: Không một ngân hàng nước ngoài nào thu về lợi nhuận đáng kể tại Trung Quốc, phần lớn đã thu hẹp đầu tư và cắt giảm nhân sự. Các thương vụ gần như đóng băng, cổ phiếu sụt giảm trong ba trên bốn năm qua, trong khi thị trường chứng khoán Mỹ lại bùng nổ.

"Các ngân hàng phố Wall vừa bị dẫn dắt sai lầm vừa quá lạc quan," Ken Wilcox - cựu CEO Silicon Valley Bank, người từng điều hành một liên doanh tại Trung Quốc và viết sách về những trải nghiệm không như ý - nhận xét. "Sai lầm ở chỗ Đảng Cộng sản Trung Quốc có lịch sử lâu dài về những động thái đánh lừa."

Những nhà lãnh đạo các ngân hàng hàng đầu phố Wall, những người từng công khai hùng hồn về cam kết tại Trung Quốc, giờ đây trở nên dè dặt hơn. Đối với hầu hết, chiến lược đã chuyển sang phòng thủ, tối thiểu hóa chi phí và tránh sai lầm hay rủi ro danh tiếng. Chiến lược thụ động này không còn chỗ cho những bước đi táo bạo và khó có thể thay đổi đáng kể trừ khi Hoa Kỳ nới lỏng áp lực lên Trung Quốc, theo nguồn tin thân cận.

Minh chứng cho sự thay đổi là Trung Quốc gần như biến mất khỏi chương trình nghị sự châu Á trong các cuộc họp cấp cao toàn cầu của hầu hết ngân hàng. Doanh thu tăng từ Nhật Bản và Ấn Độ phần nào xoa dịu tổn thất, song nhiều giám đốc vẫn hoài nghi về khả năng cải thiện đáng kể trong triển vọng của Trung Quốc, ngay cả khi Bắc Kinh tung ra hàng loạt biện pháp kích thích.

Dấu hiệu rút lui ngày càng hiện rõ, đặc biệt trong hai năm qua. Sau nhiều đợt thu hẹp quy mô, các tập đoàn toàn cầu lớn đã cắt giảm đến tận gốc rễ, chỉ duy trì mức nhân sự tối thiểu theo yêu cầu của cơ quan quản lý Trung Quốc để tiếp tục hoạt động. Tổng giá trị đầu tư vào Trung Quốc, bao gồm cho vay, giao dịch và đầu tư, đã sụt giảm một phần năm. Tổng lợi nhuận từ bốn ngân hàng, chủ yếu đến từ liên doanh môi giới với các công ty nội địa, chỉ đạt 33,7 triệu đô la trong năm 2023 - năm gần đây nhất có số liệu - so với khoản lỗ nhỏ vào năm 2020.

Nhìn xa hơn, bộ phận chứng khoán của Goldman Sachs chỉ thu về 490 triệu nhân dân tệ (67 triệu đô la) tại Trung Quốc trong năm năm tính đến 2023. Con số này chỉ chiếm một phần nhỏ bé - 0,50% - trong tổng thu nhập ròng toàn cầu hơn 13 tỷ đô la mà ngân hàng báo cáo chỉ riêng năm ngoái, thậm chí không vượt xa gói thù lao 39 triệu đô la của CEO David Solomon cho năm 2024. Công ty môi giới của JPMorgan chỉ kiếm được 26 triệu đô la trong cùng kỳ, một con số khiêm tốn so với gần 57 tỷ đô la thu nhập toàn cầu năm 2024.

Bức tranh thu hẹp: Các gã khổng lồ tài chính toàn cầu rút lui khỏi thị trường Trung Hoa

Mỗi định chế ngân hàng đều đang phải đối mặt với những thách thức riêng trên mảnh đất Trung Hoa.

Goldman Sachs đã cắt giảm 15% lực lượng lao động tại Trung Quốc so với đỉnh điểm năm 2022, hệ quả của hai năm thắt chặt chi tiêu do sự sụt giảm mạnh mẽ trong hoạt động thương vụ. Dù con số hiện tại hơn 400 nhân sự đã tăng một phần ba so với năm năm trước, nhưng vẫn thấp xa so với kỳ vọng lạc quan nhất của họ về việc tăng gấp đôi lên 600 người. Đáng chú ý, ngân hàng này đã ngừng công bố số liệu về mức độ đầu tư của mình tại Trung Quốc.

UBS Group AG đã thu hẹp lực lượng ngân hàng đầu tư tại Trung Quốc đại lục một cách đáng kể, giảm một nửa so với năm 2019, chỉ còn khoảng 50 nhân sự vào cuối năm 2024, theo nguồn tin thân cận.

JPMorgan thực hiện cuộc cải tổ lãnh đạo quan trọng vào năm 2023 khi bổ nhiệm chủ tịch mới cho ngân hàng tại địa phương, CEO mới cho bộ phận quản lý tài sản tại Trung Quốc, đồng thời đưa hai giám đốc điều hành từ Hồng Kông vào vị trí đồng lãnh đạo quốc gia - đánh dấu một cuộc tái cơ cấu chiến lược chưa từng có trong lịch sử hoạt động của tổ chức này tại Trung Quốc. Theo nguồn tin, tập đoàn này thậm chí đã chuẩn bị cho kịch bản tồi tệ nhất: rút hoàn toàn khỏi Trung Quốc nếu Mỹ áp đặt các lệnh trừng phạt toàn diện, tương tự như đã làm với Nga. Kế hoạch dự phòng bao gồm việc di dời hoặc loại bỏ dữ liệu khách hàng và doanh nghiệp thiết yếu khỏi lãnh thổ Trung Quốc. Trong những năm gần đây, nhiều nhà quản lý cấp cao toàn cầu của JPMorgan đã liên tục bày tỏ mối quan ngại về thị trường Trung Quốc trong các cuộc họp nội bộ.

Morgan Stanley đã thực thi đợt cắt giảm nhân sự lớn nhất trong nhiều năm qua tại Trung Quốc và Hồng Kông vào năm ngoái, đồng thời áp dụng chiến lược thận trọng hơn trong việc mở rộng tại thị trường nội địa, do dự đoán khả năng sinh lời hạn chế. Khi nền kinh tế gặp khó khăn trong quá trình phục hồi hậu đại dịch, ngân hàng đã thu hẹp tham vọng, từ bỏ kế hoạch xây dựng công ty môi giới nội địa để tập trung vào các chiến lược tinh gọn hơn trong lĩnh vực phái sinh và hợp đồng tương lai. Hiện tại, họ điều hành phần lớn hoạt động môi giới và tư vấn tại Trung Quốc từ trung tâm Hồng Kông.

Citigroup Inc. đã thoái lui khỏi mảng kinh doanh quản lý tài sản tiêu dùng nội địa, một phần trong chiến lược rút khỏi thị trường tiêu dùng rộng lớn hơn trên khắp châu Á và châu Âu. Nỗ lực thành lập đơn vị chứng khoán tại Trung Quốc của họ đã đi vào ngõ cụt khi các cơ quan quản lý Mỹ yêu cầu ngân hàng phải khắc phục các vấn đề dữ liệu và rủi ro nội địa trước, theo nguồn tin hồi tháng 9. Bank of America Corp. là gã khổng lồ phố Wall duy nhất không hiện diện trong lĩnh vực chứng khoán nội địa Trung Quốc, dù vẫn duy trì hoạt động tại Hồng Kông.

Đại diện của các ngân hàng này đều từ chối đưa ra bình luận.

Nhìn lại, sự phấn khích về làn sóng mở cửa Trung Quốc có lẽ đã bị đặt sai chỗ và chắc chắn chỉ tồn tại trong thời gian ngắn ngủi. Chỉ trong vòng vài tháng, các thương vụ cổ phiếu, trái phiếu và sáp nhập bắt đầu chậm lại khi đại dịch cùng khủng hoảng bất động sản kìm hãm tăng trưởng, và Bắc Kinh bắt đầu siết chặt kiểm soát các ngành đang bùng nổ, từ bất động sản đến công nghệ.

Triển vọng của các ngân hàng chịu đòn giáng mạnh sau vụ IPO thất bại của tập đoàn công nghệ tài chính Ant Group. Trong một động thái gây chấn động toàn cầu vào phút chót, Bắc Kinh đã hủy bỏ thương vụ IPO trị giá 35 tỷ đô la - vốn có thể trở thành vụ chào bán công khai lần đầu lớn nhất lịch sử - khiến Citigroup, JPMorgan và các ngân hàng khác mất đi khoản phí bảo lãnh phát hành khổng lồ.

Giá trị các thương vụ IPO đã sụt giảm mạnh từ mức đỉnh điểm năm 2020, trước khi phục hồi nhẹ vào cuối năm ngoái. Không chỉ thị trường suy thoái, các ngân hàng toàn cầu còn không thể giành được nhiều thị phần từ những gã khổng lồ nội địa Trung Quốc. Chỉ có hai công ty - Goldman và UBS - từng lọt vào top 5 về IPO Hồng Kông trong bất kỳ năm nào trong năm năm qua, bất chấp làn sóng mở cửa được tung hô rầm rộ. Họ cũng không thể tạo dấu ấn trong các thương vụ IPO nội địa, mặc dù đang dần giành được vị thế trong các đợt phát hành thứ cấp tại Hồng Kông.

Tình hình tương tự diễn ra với mảng trái phiếu nước ngoài, sau làn sóng vỡ nợ của các nhà phát triển bất động sản đã gần như đóng băng thị trường trái phiếu lợi suất cao. HSBC Holdings Plc là ngân hàng duy nhất từng lọt vào top 5 dẫn đầu các thương vụ trái phiếu rủi ro cao kể từ làn sóng mở cửa, và lần gần nhất đã là năm 2021. Các vụ sáp nhập liên quan đến doanh nghiệp Trung Quốc cũng sụt giảm, trước khi hồi phục vào năm ngoái khi UBS chiếm vị trí đầu bảng.

Mặc dù Trung Quốc đã cho phép các ngân hàng nước ngoài tự định đoạt vận mệnh bằng cách mua lại đối tác nội địa, nhiều thị trường quan trọng vẫn gần như đóng kín cửa. Quá trình xin cấp phép sản phẩm bổ sung kéo dài tưởng chừng vô tận, trong khi thị trường chứng khoán hóa vẫn nằm ngoài tầm với do các quy định nghiêm ngặt về sản phẩm cấu trúc. Lĩnh vực quản lý tài sản vẫn bị các công ty nội địa thống trị, để lại không gian hẹp cho những tên tuổi như BlackRock Inc. Thậm chí, Vanguard Group Inc. đã hoàn toàn rút lui vào năm 2023.

Theo nhận định của một số chuyên gia ngân hàng, những rào cản này cho thấy sự mở cửa của Trung Quốc tinh vi và phức tạp hơn nhiều so với những gì được quảng bá. Chiến dịch siết chặt khu vực tư nhân, hạn chế tiếp cận vốn và sự kiểm soát ngày càng chặt chẽ của Đảng Cộng sản đã bóp nghẹt mọi tiến triển đáng kể, theo nhận định của một lãnh đạo cấp cao tại một ngân hàng hàng đầu phố Wall, người yêu cầu giấu tên.

Các giám đốc điều hành cấp cao từ lâu đã thừa nhận rằng mảng kinh doanh chứng khoán của họ tại Trung Quốc vẫn bị gò bó, không thể cạnh tranh với các công ty môi giới địa phương - những đơn vị gần đây đã tiếp tục cắt giảm phí do nguồn giao dịch cạn kiệt. Ngay cả sau làn sóng mở cửa, các đơn vị nội địa của các ngân hàng toàn cầu vẫn chỉ đóng góp một phần không đáng kể trong tổng thể kinh doanh khu vực Đại Trung Hoa, với Hồng Kông vẫn là động lực chính tạo ra phần lớn doanh thu và lợi nhuận.