Nàng Mona Lisa đang làm gì? Thoạt nhìn, chủ thể của bức tranh nổi tiếng nhất thế giới dường như đang mỉm cười. Tuy nhiên khi nhìn kỹ lại, nụ cười của cô ấy đột nhiên biến mất. Khi nó xuất hiện trở lại, đó là một kiểu cười khác. Leonardo Da Vinci đã đạt được hiệu ứng mơ hồ này bằng cách sử dụng sfumato, trong đó ông làm mờ các đường nét quanh khuôn mặt Mona Lisa. Cho dù bạn nhìn bao nhiêu lần, bạn cũng không chắc chuyện gì đang xảy ra.

Nền kinh tế hậu đại dịch cũng được ví như nàng Mona Lisa. Mỗi lần bạn nhìn, bạn sẽ thấy một cái gì đó khác nhau. Sau sự hỗn loạn ngân hàng, nhiều nhà phân tích tin rằng nền kinh tế thế giới đang hướng tới một cuộc suy thoái “hạ cánh cứng”.

Trong năm vừa qua, phạm vi kỳ vọng của các nhà phân tích đối với tăng trưởng GDP hàng quý của Mỹ đã nới rộng gấp đôi so với năm 2019. Từ “sự không chắc chắn” xuất hiện hơn 60 lần trong báo cáo triển vọng toàn cầu mới nhất của IMF, gấp khoảng hai lần so với báo cáo tháng 4 và tháng 10 năm 2022. Khi cơn khủng hoảng ngân hàng xảy ra, không ai có một chút ý tưởng nào về việc Cục Dự trữ Liên bang sẽ làm gì với lãi suất vào tháng 3 – một số nhà đầu tư kỳ vọng lãi suất sẽ tăng, một số không thay đổi, một số sẽ cắt giảm – và một vài cuộc họp tiếp theo cũng không thể đoán trước được. Tại cuộc họp chính sách tiền tệ mới nhất của Ngân hàng Trung ương châu Âu vào tháng trước, chủ tịch Christine Lagarde, thẳng thắn: “Không thể xác định vào thời điểm nào mọi chuyện sẽ đi đúng hướng”.

Các nhà thống kê đang vật lộn để hiểu bức tranh toàn cảnh bằng cập nhật các ước tính của mình về mọi thứ, từ GDP đến tỷ lệ việc làm khi có thêm bất kỳ dữ liệu mới nào. Cơ cấu GDP trong khu vực đồng euro đã liên tục bị sửa đổi trong những tháng qua, và nó lớn hơn bốn lần so với bình thường.

Điều chỉnh GDP khu vực đồng Euro

Điều gì đang xảy ra? Có lẽ thế giới chỉ đơn giản là có nhiều biến động hơn. Trong năm qua, châu Âu đã chứng kiến cuộc chiến tranh trên bộ lớn nhất trong bảy thập kỷ qua, sự sụp đổ của chuỗi cung ứng, cuộc khủng hoảng năng lượng và thời kỳ ngân hàng hỗn loạn.

Một cách sâu sắc hơn, những thay đổi về cấu trúc cũng đang diễn ra. Đầu tiên, liên quan đến sự gián đoạn covid-19, thế giới chao đảo từ suy sụp sang tăng trưởng vượt bậc khi các đợt phong tỏa diễn ra rồi lại suy sụp. Điều này đã tàn phá “sự điều chỉnh theo đợt” phổ biến đối với hầu hết các số liệu kinh tế. Vào tháng 2, BLS đã thay đổi các yếu tố tính lạm phát, dẫn đến việc điều chỉnh tỷ lệ hàng tháng trở nên khó khăn hơn nhiều. Lạm phát cơ bản hàng năm trong quý cuối cùng của năm 2022 tăng từ 3.1% lên 4.3%. Việc điều chỉnh lạm phát khu vực đồng euro cũng khó hơn bình thường. Kamil Kovar của công ty tư vấn Moody's Analytics, lưu ý rằng tùy thuộc vào sự điều chỉnh theo đợt, lạm phát lõi hàng tháng trong tháng 3 thấp tới 0.2% hoặc cao tới 0.4%.

Thay đổi thứ hai liên quan đến kích thước mẫu, ngày càng có nhiều người không trả lời các cuộc khảo sát chính thức. Ở Mỹ, tỷ lệ phản hồi cho cuộc khảo sát được sử dụng để ước tính các vị trí tuyển dụng đã giảm từ gần 60% ngay trước đại dịch xuống còn khoảng 30%. Khi Covid xảy ra, tỷ lệ phản hồi đối với cuộc khảo sát về lực lượng lao động của Anh giảm gần một nửa. Trong thời gian cách ly, một số doanh nghiệp đã đóng cửa, và mọi người đã bỏ thói quen điền vào bảng câu hỏi. Sự mất lòng tin vào chính phủ cũng có thể tăng lên, khiến mọi người không muốn giúp đỡ các nhà thống kê của quốc gia nữa.

Tỷ lệ phản hồi giảm có thể làm tăng tính biến động của dữ liệu bởi nó dẫn đến sự thiên vị. Những người ngừng trả lời các cuộc khảo sát có vẻ gặp nhiều khó khăn về tài chính hơn những người hiện vẫn tiếp tục tham gia khảo sát. Jonathan Rothbaum của Cục điều tra dân số chỉ ra rằng mức tăng trưởng thu nhập hộ gia đình trung bình thực tế ở Mỹ từ năm 2019 đến năm 2020 là 4,1%, chứ không phải 6,8% như báo cáo ban đầu, sau khi điều chỉnh thích hợp cho việc nhiều gia đình không phản hồi khảo sát. Kể từ năm 2020, tình trạng không phản hồi đã tiếp tục đẩy thống kê thu nhập lên cao hơn khoảng 2%. Một báo cáo của Omair Sharif từ Inflation Insights cho rằng việc điều chỉnh tính thiên vị cho sự không phản hồi đã góp phần vào những sửa đổi lớn gần đây đối với dữ liệu thu nhập của Mỹ.

Lý do thứ ba của sự nhầm lẫn bắt nguồn từ sự chênh lệch giữa dữ liệu “cứng” và “mềm”—các thước đo khách quan như mức thất nghiệp và các thước đo chủ quan như kỳ vọng trong tương lai của mọi người. Thông thường, hai loại này sẽ di chuyển đồng bộ với nhau, nhưng hiện tại thì ngược lại khi dữ liệu “mềm” hiện đang có vẻ suy thoái, còn dữ liệu “cứng” lại chỉ ra một sự tăng trưởng tốt. Sự khác biệt này phản ánh sự khó chịu của người dân với lạm phát khi giá cả ở các nước giàu vẫn đang tăng trên 9% mỗi năm.

Hoạt động kinh tế tại các thị trường phát triển

Các nhà đầu tư và nhà thống kê sẽ đưa ra nhiều nhận định rõ ràng hơn về nền kinh tế thế giới trong thời kỳ biến động và lạm phát cao này. Khi ảnh hưởng của đại dịch giảm dần, thì sự biến dạng đối với các điều chỉnh theo đợt cũng giảm theo. Các nhà kinh tế cũng đã gặt hái được nhiều tiến bộ trong việc sử dụng những dữ liệu thay thế khác vào công việc dự báo, nhằm khắc phục vấn đề suy giảm phản hồi. Nhưng đây không phải là điều dễ dàng gì đối với các chính phủ và doanh nghiệp, những người cần đưa ra quyết định ngay bây giờ. Vì vậy, đừng ngạc nhiên nếu tôi cho rằng nền kinh tế toàn cầu vẫn còn tình trạng sfumata trong thời gian dài tới.